İstanbul Azerbaycan Kültür Evi, misyon gezilerine devam etmekdedir!

Azerbaycan'ın Kültür, Sanat, Tarihi ve Doğal güzelliklerinin farkını başta İstanbul olmak kaydı ile, tüm Türkiye'ye tanıtmak amacı ile yapmış olduğumuz çalışmalar istikrarlı bir şekilde amacına uygun yürümektedir. Yapacağımız 5. tur ve bundan sonrasında da şevkle ve de heyecanla yapmayı düşündüğümüz turların artarak devam edeceğini buradan duyurmak istiyorum. Önceliğimiz yaklaşık bir asırdır doğma yurtlarından uzakta kalanlarımıza hasretlerinin dindirilmesi kaydı ile, Türkiye'nin tüm insanlarına Azerbaycan'ın derinliklerinin tanıtılması için misyonumuza uygun faaliyetlerimiz devam etmektedir. Her gezimizin ayrı bir özelliği ve güzelliği ile karşılaşan konuklarımız inanılmaz mutlu bir şekilde Azerbaycan'dan ayrılmakta ve her biri Azerbaycan'ın fahri diasporasına çevrilmektedir. Bizlerin de amacı ve hedefi bu olmalıdır.Hatta, Azerbaycan'da ekonomisini sırf petrole dayalı bir halden kurtarmalıdır. Verimli topraklarını üretime yöneltmeli, tarihi derinliklerini ve doğasını turizme kazandırmalıdır ki, sırf petrole dayalı bir ülke olmaktan kurtulsun.Yapmış olduğumuz gezilerde gözlemlediğim, doğal güzellikleri ve bozulmamış bitki örtüsünün çok özenle ve dikkatlice korunmuş olduğunu, bundan sonra da korunacağını düşünüyorum. Burada doğa harikası bir yerden bahsetmeden geçmeyeceğim. Yeddi Gözel Şelalesi, adeta tabiatın suyu koynunda saklamaya, kollarıyla sarmaya çalıştığı yerden, kurtularak taştan taşa seken ceylanlara benzettiğimi söylemeliyim.  Dağın eteğinden yukarıya doğru basamakları çıktıkça irili ufaklı yedi ayrı şelaleyi görüyorsun. Tüm bu güzellikleri anlatmakla değil, ancak  yaşamakla güzelliğini derk edebilirsiniz. Yeddi Gözel Şelalesinin beni ve benim gibi ziyaret edenleri en çok üzen yanını da buradan ifade etmeden geçmeyeceğim. Ana yoldan köy yoluna girdiğimizde 4-5 KM yolunun çok bozuk olduğu, en azından yollarının basit bir şekilde düzenlenmesi, tesfiye yapılması çok önemlidir. Oraya gelen ve gezmek isteyenlerin sayısını artıracaktır.Elbette, doğal güzelliklerin korunması kadar önemli olan bir başka şey de var ki, bunu da ifade etmek istiyorum. Turizm hizmet sektöründe yetişmiş eleman sayısının artırılması çok önemlidir. İnsanlara turizmin öneminin verilmesi, gerekirse ilkokuldan itibaren müfredata konulması çok yerinde olacaktır. Azerbaycan'ın tarihi, kültür-sanat ve doğal zenginliği,  hizmet sektöründe iyi yetiştirilmiş kadrolarının olması, zaten turizm alt yapısını oturtmuş olan Azerbaycan için mükemmel bir gelir kaynağı oluşturacaktır. Bu konuyu yetkililerin yüksek dikkatine sunuyorum.

Herkes vatansever, herkes milletsever?!

Çevremizde olabildiğince hamaset yapanlar ve ahkam kesenler her zaman mevcuttur. Her kimi dindirsek; "vatan" ve "millet" sevgisinden dem vurmakta, bu kavramlar üstünde hiç bir şeyi kabul etmezler. Özellikle bizim ülkelerimizde bu söylemleri sık sık duyarız-okuruz. Türkiye'de ve Azerbaycan'da herkes vatansever, herkes milletseverdir! Bu güne kadar vatanını ve milletini sevmeyenini duymadım, görmedim. Oysa, bizlerin vatan dediği yurtlarımız kan-revan içinde debelenip durmakta, gözyaşı ve zulümle boğuşmakta, ölüm ve de vahşetle kol-boyun yaşamaktaysa, açlık ve sefalet içinde yaşamaya mahkumsa demek ki, burada bir çelişki var... Benim vatanseveri bol memleketim ! Kahramanları çok, hainleri yok memleketim ! Dünyanın en güçlü sloganları bizde, meydanlara sığmayan nutukları bizde, "vatan-millet-sakarya" söylemleri bizde... Ancak; bu milletin geleceğine umutla baktıracak eylemleri görmek mümkün olmuyor. Tarihimize baktığımız zaman, destanı en bol millet biziz. Dünya tarihinin çok büyük bölümünde biz varız. Hatta, bir Fransız tarihcinin dediğine bakacak olursak; "Dünya Tarihinden Türkleri çıkarırsak, Dünyanın tarihi kalmayacak gibi bir şey olur." Yani sizin anlayacağınız, geçmişimiz harikaymış taaa ki, cumhuriyetlerimizin ilânına kadar. Cumhuriyetlerin (Azerbaycan Halk Cumhuriyeti-Türkiye Cumhuriyeti) ilân olunmasıyla milletimizin talihi tersine dönmüş ! O gün bu gündür ki, bu millet kendini doğrultamamış, yurtlarımız düşman ayakları altında çiğnenmiş ! Medeniyet ve dünyanın aydınlık yüzünden mahrum kalmışız ! Şimdilerde yeni yeni millet kendine gelmeye başlamış, gelişmeden ve kalkınmadan nasiplenmeye başlamış ! Tüm bu sonuçlardan sonra, bizler de bir sonuca varıyoruz ki, cumhuriyetlerimizi kuranlar vatansever değil, onlar ülkelerimizi Türk kimliği üzerine kurmakla, dünyanın aydınlık kutbuna yönletmekle bu milletin "YAMAN GÜNE" kalmasına sebep olanlardır!!!

“Adsız qadın”ın həyat hekayəsi

Bir neçə il öncə az qala bütün mətbuat qardaş Türkiyədə Qarabağ mövzusunda hazırlanan tamaşadan bəhs edirdi.Nəhayət tamaşa hazırlandı, təhvil verildi və tamaşaçıların baxışına təqdim olundu. Əslində ilk təqdimatdan çox şey asılı olsa da, bir məqamı unutmamalıyıq ki, səhnəyə qoyulan hər tamaşa nümayiş etdirildikcə inkişaf edir ki, nəticədə də tamaşada baş verən hadisələr getdikcə daha da inandırıcı olur, öz canlılığını qoruyub saxlayır. Haqqında bəhs edəcəyimiz “Adsız qadın” tamaşası da məhz həyəcanla gözlənilən tamaşalardan biri oldu. Tamaşa eyni zamanda Türkiyədə yenicə fəaliyyətə başlayan  İstanbul Azərbaycan Teatrının ilk layihəsidir və  2016-ci ilin dekabr ayından başlayaraq geniş tamaşaçı kütləsinə təqdim olunur. Əslində qardaş ölkənin tamaşaçıları mövzuya böyük maraq göstəriblər desək, yəqin ki, yanılmarıq. Ən azından ona görə ki, Türkiyə də Azərbaycan qədər Qarabağ torpaqlarının işğaldan azad olunmasını tələb edir və bu istiqamətdə mübarizə aparır. Mətləbdən uzaqlaşmadan bildirək ki, Qarabağ mövzusu üzərində qurulan tamaşada Xocalı faciəsi bir ailənin timsalında təsvir olunub. Faciənin baş verdiyi zaman ailə üzvlərini itirən, erməni girovluğunda işgəncələrə məruz qalan və bütün bu insanlıq faciəsinin şahidi olan QADIN-ANA  keçirdiyi ağır ruhi sarsıntı nəticəsində ağlını itirir. Uzun illər sonra qadın, sanki olanları xatırlayır və gördüklərini danışmağa başlayır. Əslində tamaşada bütün hadisələr məhz Ananın danışı ilə inkişaf etməyə başlayır...Bütün qadınlar-analar bəlkə də bir-birinə ona görə bənzəyir ki, onların hər biri müharibəyə, terrora, göz yaşına –YOX- deyir. Çünki qadın atanı, həyat yoldaşını, oğlunu itirməklə elə qadınlığını, analığını da itirir.Yeri gəlmişkən, “Adsız qadın”ı qələmə alan, Qarabağ mövzusunda yazdığı əsərlərlə tanınan yazıçı - dramaturq Aygün Həsənoğludur.  Əsərlərində Azərbaycan tarixinə və Qarabağ müharibəsinə müxtəlif prizmalardan, müxtəlif mövzular və obrazlar silsiləsi ilə yanaşan müəllif bu əsərdə Qarabağ müharibəsini və Xocalı soyqırımına bəşəri faciə və insan faciəsi nöqteyi-nəzərindən yanaşmışdır. Bütün obrazlar və səhnələr tamaşaçəya təsir edir, onu həyəcanda saxlayır. Hətta tamaşaçı hadisənin sonluğunu bilsə də finala qədər intizarda qalır.Xatırladaq ki, tamaşanın quruluşçu rejissoru Elçin İmanov, baş rolun ifaşıçısı Kəmalə Nəbibəylidir. Böyük maraqla qarşılanan “Adsız qadın” tamaşası hazırda rus dilində də hazırlanır. Bütün bunlar bir daha göstərir ki, “ADSIZ QADIN”  tamaşası həm Xocalı soyqırımının və Azərbaycan-Dağlıq Qarabağ tanıdılmasında, həm də İstanbul Azərbaycam Teatrının daha yüksək arenaya çıxmasında və mədəniyyət və tariximizin təbliğində böyük rol oynayacaqdır.        

Hüseyin Cavid ömrü…

Hüseyin Cavid, Azerbaycan Edebiyatında bir ekol... Türk edebiyatının çok önemli geçitlerinden birisini teşkil eden ve ömrünü millet yoluna hasretmiş bir değerimizdir. Ben sizlere akademik anlamda onun hayatını ve de yaşamı boyunca neler yaptığını değil, dilimin döndüğünce  buradan; yani benim gözümde, nasıl bir yerde durduğunu anlatmaya çalışacağım.Hüseyin Cavid Türk Dünyasının çok çetin yıllarında, Osmanlı-Rus savaşının ortasına, (1882) Nahçıvan'da dünyaya gelmiştir. Cavid, Nahçıvan'da doğmuş, eğitim amaçlı Tebriz'de, İstanbul'da bulunmuş, Tiflis'te, Bakü'de çeşitli zamanlarda çeşitli işlerde çalışmak adına yaşamış ve milletinin ağrılarını ayrı pencerelerden görmüş, biriktirdiği acıları kaleminin isyan perdesinden damıtmış bir aydınımızdır. Yazmış olduğu eserleriyle Cavid, milli kimliğin toplumun hafızasında diri kalmasını hedefleyen eserler üretmiştir.Burada bir noktaya dikkat çekmek istiyorum ki, Azerbaycan Türklerinin aydınlanmasında, Mirze Fetali Axundov, Hasan Bey Zerdabi, Seyid Ezim Şirvani Ali Bey Hüseyinzade gibi öncü grubu saymazsak, emeği olanların ekseriyetinin doğduğu yıllar 19. Yüzyılın sonlarına doğru olduğunu görmekteyiz. Hüseyin Cavid'de Nahçıvan'da doğup, Tebriz'in derinliklerinden mayalanmış, İstanbul'da suyu verilmiş çelik misali fikrinin doruğuna çıkmış, Sovyet sistemine rağmen Bakü'de düşüncesini hayata geçirme mücadelesini vermiştir.Yüzyıl Türk Dünyasının en çalkantılı ve sancılı dönemi olmuştur. Başta İslam Coğrafyası olmakla birlikte, Turan coğrafyası istila ve işqallerin pençesinde kıvranırken, bunların şahidi olan Hüseyin Cavid, 20. Yüzyılın başları, (1918) "İblis" adlı eserini yayınladığında sanatının zirvesindeydi. Hüseyin Cavid'in şah eseri diyebileceğimiz "İblis" te , "İblis nedir?-Cümle hiyanetlere bais... Ya herkese hain olan insan nedir?-İblis!" dizeleri, insani değerlerin, Batı emperyalizminin kirli emelleri arasına sıkışıp kalmış, devrinin karanlık yüzünü tüm boyutları ve derinliği ile dile getirmekteydi. O dönem içinde Azerbaycan'da aydınlanma, tüm olumsuzluklara rağmen devam etmektedir. Türk dünyasının parçalanmışlığı da bir o kadar hız kazanmıştır. Osmanlı gücü Balkanlarda, Kafkasya'da, Ortadoğu'da savunma hatlarını kaybetmekle kalmamış, Türklük top-yekün katliamlara ve soykırımlara maruz kalmıştı. Ancak, Enver Paşa ve ekibinin son bir çaba ve girişimi sonucu, Azerbaycan'ın kısa süreli bağımsızlığı sonrasında, Sovyet ordusu tarafından işgal edilmesiyle birlikte, bütün aydınlarında olduğu gibi Cavid'in de ağır şiddet ve baskılara maruz kalması onu yıldırmamıştır. Ömrünü milletine adamış olan  Cavid, Türk Dünyasına çok farklı pencerelerden bakabilen, milletin derdini ve sıkıntılarını görebilen ve bunları yüreğinin derinliklerinde hissederek, her fırsatta dile getiren bir düşünce insanıdır. Hüseyin Cavid'de vatan ve millet sevgisi o kadar yüksektir ki, kalemi adeta vatan ve millete duyduğu aşk ateşinin harından fışkıran volkana dönüşmüştür.   Türk kimliğinin varlığına tahammül gösteremeyen Sovyet sistemi O'nun yüreğindeki vatan ve millet aşkının ateşini söndürmek için Sibirya'ya sürse de Sibirya'nın ayazları bile bu ateşi söndürememiştir. O ateş bir asır sonra bu gün, bir meşale gibi halkını ve insanlığı aydınlatmaya devam etmektedir. Bu sonuçtan yola çıkacak olursak; vatan, millet sevgisini kendisine bayrak yapmış ve yürümüş olan her kim olursa olsun, toplumlarının hafızasında ölümsüzleşir, üzerini örtmeğe çalışan güçler olsa da günü geldiğinde milletin yaddaşında canlanır ve yaşatılır, layık olduğu yere konulur. İşte! Hüseyin Cavid de üzeri sırlanmak istenen ancak, nesiller geçmiş olmasına rağmen adeta küllerinden doğarak, Azerbaycan üzerinden, tüm Türk Dünyasını aydınlatmaya başlamıştır. Burada bir şeyi de ifade etmeden geçemeyeceğim:  Tüm Türk dünyasını hedefleyen, yüksek idealler uğruna varlığını kurban vermiş böylesi değerlerimizin sadece Azerbaycan sınırları içerisine sıkıştırılıp kalmasına seyirci kalmamalıyız. İstanbul Azerbaycan Kültür Evi olarak biz, Azerbaycan derinliklerinin ve böylesine güçlü aydınlarımızın tanıtılması için samimiyetle ve de tüm gücümüzle çalışacağız. Affınıza sığınarak burada düşünce bazında farklı bir pencere açmak istiyorum: Hüseyin Cavid, "ben" merkezli bir düşünceye sahip olsaydı ve İstanbul'da kalsaydı veya her hangi bir batı ülkesine giderek onlarcası gibi Azerbaycan'a dönmeseydi ya da geriye dönmekle birlikte burada sisteme karşı değil, sistemin şairi ve kalemi olsaydı ; yaşadığı faciaları yaşar mıydı? Sanırım yine güçlü bir şair olurdu ama,  sadece devrinin şairi olurdu...                            

Mobil operatorların fırılldağı və ya SMS vurub qazan dolduranlar

""Azercell" və "Bakcell" nömrələrinə qəribə 4 rəqəmli nömrələrdən SMS gəlir ki, siz hansısa xidmətə qoşuldunuz. Günlük xərc də cəmi 59 qəpik, yəni bir aya 18 manat. Halbuki heç bir xidmətə qoşulmaq ücün xüsusi bir muraciət və s. etmirsən. Zəng vurursan mobil operatora deyir ki bu, bizim xidmət deyil filan nömrə ilə əlaqə saxlayın. Bu, onların xidmətidir. Deyirsən ki, axı dediyiniz şirkət mənim nömrəmi sizdən basqa kimdənsə ala bilməz. Nə isə zəng vurursan deyilən nömrəyə bir nəfər ya xanım, ya da bəy cavab verir ki siz internetdə filan saytlara girdikdə bizim xidmətə qoşulmuş saylırsınız. Və beləcə hətta xidməti ləğv etmək ücün 50 qəpik xərcləyirsən. Belə dəhşət olarmı ?Məmləkətimizdə kim- kimi harada tutdu çəkinmədən soyur. Yəni bilmədən hansısa xəbər saytına girdikdə bizi hansısa xidmətə qoşurlar. Bilən ləğv etdirir. Bilməyən istifadəçi illərlə soyulur. Yəni hüquqi cəhətdən dəhşətli rüsvayçı bir durumdu. "Stop" yazıb durdurmağa 2 AZN pul çıxılır.Mobil operatorlar deyir ki bizlik heç nə yoxdur. Rabitə Nazirliyinin verdiyi lisenziyalar əsasında işləyirlər bu sirkətlər. Məsələ 59 qəpikdə deyil, 100 minlər oğurlanılaraq qazanılır bu smslərlə. Təsəvvür edin ki, bu kimi fəaliyyət gostərən şirkətlər az deyil. Ən sadə yolu etibar qazanmiş səhifələrin xəbərlərini oxumaqdı. Vətəndaşı ən mədəni formada belə soyarlar.  Yoxsa yapışmısınız ki, kassadakı qız 5 qəpiyimizi qaytarmadı, qaz belə, işıq belə, benzin belə. Hələ bir nəfərə zəng vuranda onun şəbəkəyə qayıtması üçün bir neçə dəfə zəngi təkrarlayırsan, o zaman hələ hansı hesablar boynuna yüklənir, heç xəbərin də olmur. Şöhrətpərəst insanlarıq, lazım oldu-olmadı hərəmizdə də ən azı bir telefon, iki-üç nömrə, sonra da deyirik ki, məsrəfimiz çoxdur. Günün bəlkə də ən böyük məsrəfi telefonla boşuna danışmaqdan qaynaqlanır. Ona görə də mobil operatorlar bu yaralı yerimizdən ürək genişliyi ilə istifadə edərək SMS vurub qazan doldururlar.  

Təhsil-tərbiyə prosesində şəxsiyyətin inkişafı

Rus psixoloqu A.R.Kavalyov şəxsiyyətin strukturunda dörd əsas tərkib hissəsi ayırır.Birinci komponent şəxsiyyəti nəyə yönəldiyini xarakterizə edir. Buraya müxtəlif xassələr, qarşılıqlı tərifdə olan tələbatlar və maraqlar, praktik və ideya ustanovkaları sistemi daxildir. İkinci komponentə fəaliyyətin müvəffəqiyyəti icrasını təmin edən qabiliyyətlər sistemi daxildir.Üçüncü komponent –xarakter və ya insanın sosail mühitdə davranış tərzini ifadə edir.Xarakter sistemində əxlaqi və iradi keyfiyyətlərə ayırırlar.Dördüncü komponent idarəetmə sistemi adlanır, adətən onu “Mən” anlayışı ilə işarə edirlər. Bu tərkib hissə şəxsiyyətin özünütənzimini həyata keçirir.Qeyd edək ki, insan şəxsiyyətinin inkişafına təsir göstərən amillər təbii və sosial mühit anlayışına daxildir. Sosial mühit dedikdə, insanın həyat fəaliyyətini, inkişafını əhatə edən xarici şərait nəzərdə tutulur. Təbii mühit isə, havanın tərkibi və təzyiqi şəxsiyyətin inkişafına, onun mənəvi cəhətdən yetkinləşməsinə əhəmiyyətli təsir göstərən amildir. İnsanın inkişafına mühitin, yoxsa irsiyyətin daha çox təsir göstərməsi ilə bağlı tədqiqatçılar arasında vahid fikir yoxdur. Biogenetiklər irsiyyətə, sosiogenetiklər isə mühitə üstünlük verirlər.Psixologiya elmləri doktoru Ramiz Əliyev qeyd edir ki,  şəxsiyyət insan varlığının müəyyən moduludur, yəni onun bir sıra keyfiyyət və vəziyyətinin təzahürü formasıdır: “İnsan ən ümumi anlayışdır. O, bioloji növün (homo sapiens) klassifikasiyası olmaqla, daha çox biososial kateqoriyadır. Bioloji baxımdan “növ” – adam, psixoloji baxımdan isə “fərdiyyət” mənasında işlənilir. Fərd bioloji varlığın insan növüdür. Şəxsiyyət isə insanı digər bioloji canlılardan fərqləndirən sosial varlıqdır. Fəaliyyətin sosializasiyası prosesində insan şəxsiyyətə çevrilir. Yəni, şəxsiyyətin keyfiyyətləri sosial mühitdən, sosial-iqtisadi vəziyyətdən, mədəni səviyyədən və s. çoxsaylı sosial amillərdən asılıdır. J.Piaje öz çıxışlarından birində bildirirdi ki, cəmiyyətdə hər dəqiqə minlərlə vəhşi doğulur və sivilizasiya onlardan sosial varlıq formalaşdırır. Məhz bu deyilənlərdən də məlum olur ki, insan həm bioloji, həm də sosial varlıqdır. Yəni,  biososial varlıqdır. Fərdiyyət isə insanın özünəməxsus, bənzərsiz, təkrarsız, fizioloji, somatik, psixoloji, sosial keyfiyyət və xüsusiyyətləri özündə birləşdirən canlı varlıqdır”.C.Freydman və R.Freyqer yazırlar: “Hər bir məşhur nəzəriyyəçi insan təbiətinin müəyyən bir cəhətini aydınlaşdırmışdır. Hesab edirik ki, hər bir nəzəriyyəçi özlüyündə haqlıdır və öz sahəsi üzrə diqqəti cəlb edir. Onların əksəriyyətinin səhvi ondan ibarətdir ki, yalnız özlərinin baxış və yanaşmalarının ümumi, hərtərəfli, doğru olduğunu zənn edirlər. Şəxsiyyət nəzəriyyəsi yaradıcıları arasındakı fikir ayrılığı tarixi şəraitdən də yaranıb. İdrak fenomeninə əsaslanan nəzəriyyəçilər də digərlərinə əhəmiyyət verməyiblər. Fikrimizcə, hər bir nəzəriyyəçi bütövün, tamın bir hissəsi haqqında dərin təsəvvürə malikdir və onun dediklərinin tamın bir hissəsi olmasına inanmaq istəmir. Eləcə də digərləri inandırmaq istəyirlər ki, onların dedikləri ya tamdır və ya tamın əsas hissəsidir”.Ümumiyyətlə insan şəxsiyyət kimi doğulmasa da onun şəxsiyyətinin formalaşması son mərhələdə ictimai həyat şəraitindən, ictimai münasibətlər sistemindən və istehsal münasibətlərdən asılı olur. Əslində elə insan ictimai münasibətlərin məcmusudur. İctimai mühit dedikdə,  insanın həyat fəaliyyətini, inkişafını əhatə edən xarici şərait nəzərdə tutulur. İctimai mühit daim dəyişir və yeniləşir. İnsan inqilabi fəaliyyəti vasitəsilə mövcud ictimai mühiti dəyişərək öz arzusuna müvafiq qura bilir, eyni zamanda  bu prosesdə fəal fəaliyyət göstərməklə öz təbiətini dəyişdirir. Yəni, tərbiyə nəticəsində uşaqda müəyyən xarakter yaranır və formalaşır ki, bu da uşağın təlim və tərbiyə vasitəsilə ictimai həyata hazırlanmasında, onun geniş dünyagörüşünə sahib olmasında böyük rol oynayırEkspertlər qeyd edirlər ki, insan şəxsiyyətinin inkişafına təsir göstərən amillər təbii və sosial mühit anlayışına daxildir. Sosial mühit dedikdə, insanın həyat fəaliyyətini, inkişafını əhatə edən xarici şərait nəzərdə tutulur. Təbii mühit isə, havanın tərkibi və təzyiqi şəxsiyyətin inkişafına, onun mənəvi cəhətdən yetkinləşməsinə əhəmiyyətli təsir göstərən amildir. Bundan başqa tərbiyə insanın inkişafına təsir göstərsə də, özü də müəyyən mənada inkişafdan asılıdır və insanın inkişaf səviyyəsinə əsaslanır.Y.A.Komenski "Böyük didaktika" adlı əsərində yazırdı: "Bizə təbiət əxlaqı verirsə də, biliyi və xeyirxahlığı vermir". Komenski şəxsiyyətin inkişafı üçün məktəb, təlim-tərbiyə işini təkmilləşdirməyi, təlimin insan tərbiyəsi üzərində ciddi çalışmasını zəruri bilirdi.Göründüyü kimi fikirlər müxtəlifdir və zaman keçdikcə cəmiyyət inkişaf edir. Cəmiyyət inkişaf etdikcə innsanlıq daha da kamilləşir ki, bu da şəxsiyyətin formalaşamasında böyük rol oynayır.      

İnsan və təfəkkür

  Sizinlə “İnsan” haqqında danışmaq istəyirəm. Sevən, sevilən, düşünən, qəzəblənən bağışlayan, xəyalları olan, qısqanan, fədakar olan, öyrənən, öyrədən, danışan, qulaq asan canlı bir varlıqdan.Hər birimizin mütləq özünə aid bir hekayəsi var.Kimimiz yüksək istedadından və etdiyi işlərdən, bəzilərimiz öz gözəlliklərindən, bir başqamız dindarlığından, igidliyindən söhbət açır. Bəzilərimiz zəmanənin çətinliyindən, insanların nankorluğundan,  pulun azlığından şikayət edir.  Hətta özündən şikayət edənlər də az deyil. Bəs görəsən bu qədər müxtəlifliyə malik olan insan mürəkkəb bir varlıqdı? Onun bu mürəkkəbliyi varlığındakı gizliliyə, müəmmaya dəlalət edərmi? İnsan öz fərdiyyətini öyrənməyə, bilməyə ehtiyacı var. Gizli olanı bilmək, özünü tanımaq, mürəkkəbdən sadəyə doğru gedə bilmək üçün təcrübədən keçirilmiş elmə möhtacıq. Balıq suya, uşaq anaya, bədən cana, söz mənaya, cahil kamilə, sevən sevgiliyə, canlı nəfəsə möhtac olduğu kimi...Gəlin bir anlığa düşünək. Biz həqiqətən kimə, nəyə möhtacıq?İstək və xəyallarımıza, ehtiras və vərdişlərimizəmi, yoxsa bu fani dünyada hər an bizi ayaqda tutub hərəkətlərimizə yön verən, bizi canlandıran birinəmi? Düşüncələrimiz, fikirlərimiz başqa- başqa yerlərdə olsa da bizdən bir an belə ayrılmayan bir varlıq var. Kimdir o?Söhbətimizin axarı, bizi “təfəkkür”ə götürürsə demək ki, öz varlığımızın gizliliyini bilmək üçün bir metod qazandıq. Mürəkkəbdən sadəyə, çoxluqdan təkliyə, zahirdən batinə doğru yol aldıq. Yəni fərdiyyətimizin mahiyətini öyrənməyə başladıq. Həm də iki qütblü bir varlıq olduğumuzu təcrübə yoluyla bildik; Bədən və Ruh.Davam edək, könül dünyamızı bütün düşüncələrdən təmizləyərək. Köçəri bir qonaq olaraq yaşadığımız ölümlü-itimli dünyanı buraxıb, sahibi olduğumuz əbədi dünyaya dönərək. Bizim kim olduğumuzu yalansız-palansız bizə güzgü kimi əks etdirən vicdanımıza dönərək!Sanki, evimizə “Əziz bir dost” gəlir... Məhəbbət və sevgiylə can evimizin qapılarını bu əziz qonağın üzünə açırıq. Minnətsiz və göstərişsiz olaraq.  Səmimiyyət və ciddiyyət əlləri ilə könül süfrəsi hazırlayırıq. Təslimiyyət və təvazöbarmaqlarıyla eşq nemətindən nəsiblənib, zövq dodaqlarıyla dadırıq.Əgər bu saflığa gəldiksə və ürəkdə bir olan varlığa məhəbbət, şövq yarandısa, demək Rəbbimizə möhtac olduğumuzu duyuruq. “İnsan olmağın” mənasını bilirik. Dünya gözümüzlə görə bilmədiyimiz, “könül aləminə” şahid oluruq.İnsan iki qütblü varlıqdır. Həm mənəvi həm də maddi tərəfi var. İnsan ruhən tərəqqi etdiyi ölçülər nisbətində bu maddi dünyada xoşbəxt və azad ola bilər. Yalnız iç dünyası təmiz və dərin olan insan özünə və ətrafına əsl mənada xeyir verə bilər. Dünyagir, həris insan nə özünü nə də başqasını xoşbəxt edə bilər. Müasir dünyanın bizə ərmağan etdiyi texnologiya və kompyuterləşmə əsri insanı da hardasamexanikləşdirib. Bu sürətli inkşaf insan mənəviyyatını elə həmin sürətlə də tənəzzülə uğratmaqdadır.Bəşəriyyət yaradılışından günümüzə gədər dərin və rəngarəng bir həyat təcrübəsi keçib. Bəşər övladı bu təcrübədə istər maddi, istərsə də mənəvi yol qət edərək müxtəlif formalarda təfəkkür metodları qazanıb.Çox vaxt mənəvi təfəkkür,insanın ictimai və sosial-mədəni inkışafında yeniliklər və canlanma yaradmasına təkan verib və bu gün də verməkdədir.Hər xalqın özünə məxsus düşüncə tərzi var. Bu düşüncə mexanizmləri həyatımızın hər bir sahəsində özünü göstərərək,cəmiyyətdə, ailədə və müxtəlif mühitlərdə bizləri mütləq hansısa bir prinsip əsasında yaşamağa vadar edər. Burada bir çox amillər mövcuddur və ən öndə gələni dini-milli irsdir. Daha sonra müasir dünyada hakim olan bəzi sosial-siyasi reallıqlardır, bu da özü özlüyündə zahiri formalar kimi əslində bir başa mənəvi təfəkkürə təsir edər. Müasir həyatın gətirdiyi normalar və bunların həyatda tədbiqi insan düşüncəsində istər pozitiv, istərsə də neqativ anlayışlar toplusu əmələ gətirər. Bəzi hallarda bu anlayışlar dini- milli ənənələrlə qarşıdurma yaradır, bəzən mənəvi təfəkkürə olan biganəliklə nəticələnərək, müasir insanı öz fərdiyyətini tanımamağa, “mənəvi tənbəlliyə” və sadəcə yemək, içmək kimi dünyəvi arzularla kifayətlənməyə sövq edər.İnsanın musiqidə, ədəbiyyatda,  rəssamlıqda və incəsənətin digər sahələrində ideal gözəllik axtarışı məhz onun yaradıcı təbiətinə görədir. Yalnız, insanın axtardığı ideal gözəllik və kamillik əslində kənarda deyil, onunla bərabərdir.“Nəfsini bilən rəbbini tanıyar”, “Mən sizə şah damarınızdan daha yaxınam” və ya “Mən heç bir yerə sığmaram, ancaq sevdiyim bəndənin könlünə, qəlbinə sığaram” deyən Uca Yaradan bizə məsələnin bu tərəfini göstərmişdir. İndi bir sual ortaya çıxar; necə olur ki, insan gözəl rəsim əsəri çəkmək üçün və ya hər hansı bir musiqi alətində peşəkar ifaçı olmaq üçün illərini sərf edib bu peşələri dərindən öyrənməyə can atar, bu peşələri bilən ixtisasçılara müraciət edər, lakin özünü və bu istedadı ona bəxş edən rəbbini dərk etməyə səy göstərməz.. Deməli, o bir aldanma içindədir!Hər bir elmin və hər bir sənətin bir yolu olduğu kimi, insan olmanın da bir metodu olmalıdır. Ədəb- ərkan, gözəl əxlaq xüsusiyyətləri insanda ancaq mənəviyyatla mümkündür. Bu mənəviyyatı bizə öyrədən çox dəyərli könül adamlarımız və onların ortaya qoyduğu bir təfəkkür sistemi var. Bu sistem özünü tanıma prosesindən başlayır. İnsan fərdiyyətinin heç kimə bənzəməyən mahiyyəti onu təkrar edilməz edir. Allah insanı özünə məxsus yaradıb və buna görə də fərd özünü axtarmalı və uca Yaradıcının, “Onu nə üçün?” yaratdığını dərk etməlidir.Türk-İslam mədəniyyətinin ən bariz nümayəndələri olan sufilər, övliyalar, dərvişlər, aşiqlər, alimlər, zahidlər və bir çox adlarla zikr olunan bu könül igidləri hər zaman yolumuza işıq tutmuş. Təsəvvüf mövzusunda müxtəlif səpkidə zəngin çalışmalar var. İstər sufiliyin tarixini ələ alan  əsərlər; bunlar əsasən “Zahidlik”, “Təriqətlər”, “Təsəvvüf” dövrləridir.  Sufilərin təfəkkürünü sistemli şəkildə təsvir edən, onların elm, həyat, kainat haqqında görüşlərini, izlədikləri yolların ədəb və ərkan qaydalarını anlatan əsərlər də yetərli dərəcədə mövcutdur.İslamın ilk dönəmlərindəsəhabələrQurani Kərimi Həzrəti Məhəmmədin nəzarətində öyrənib, həyatlarına tədbiq etdilər. Bu dönəmə (VII-VIII əsirlər) “Zöhd” və ya “Zahidlik” dövrləri deyilir. Məhəmməd peyğəmbərin təşəbbüsü ilə “Əhli Suffə” adlanan bir məktəbin fəaliyyət göstərməsi bu dövrə aiddir. Daha o zamanlar təsəvvüf sözünün yerinə, zöhd, təqva, kimi sözlər istifadə olunurdu. “Təsəvvüf “ sözünün hallandığı və sərbəst elm kimi fəaliyyət göstərməsi daha sonraki dövrlərdir(IX-X əsirlər). Hədis, Təfsir, Kəlam elmləri kimi onun da terminalogiyası, metodları işləndi və kitablara yazılmağa başladı.Təriqətlər dövrü(XII əsirlərdən), sufiliyin müxtəlif məktəblər şəklində fəaliyyətə başladığı dövrdür. İnsan fərdiyyətini, istedadını yaxından tanıyan və tədrisin təlimə keçirilməsinə xidmət göstərən bu məktəblər “insan yetişdirmə”prosesini həyata keçirirdi. Nəfs tərbiyyəsini əsas prinsip kimi qəbul edən təriqətlər “Mürşidlər” tərəfindən idarə olunurdu. Mürşid ədəb sahibi, təsəvvüf yolunun incəliklərini bilən, nəfsini tanıyıb başqalarına da mənəvi yolu göstərə bilən biri olmalıydı; Şəriət, Təriqət, Mərifət və Həqiqət məqamlarına malik olan bir şəxs.Yəsəvilik, Qadirilik, Rüfailik, Səfəviyyə, Hürufilik, Xəlvətiyyə, Bektaşilik və saysız adlarla meydana çıxaraq “insan mənəviyyatı”na xidmət etdilər. Bu məktəblər cəmiyyətin bütün sahələrinə təsir etdi. Ədəbiyyatda; “təkkə ədəbiyyatı-divan ədəbiyyatına”, Sosial-iqtisadi sahədə;“axilik”, “alpərənlik” cəmiyyətlərinin, siyasi sahədə; Səlcuq, Osmanlı və Səfəvi dövlətlərinin quruculuğu kimi işlərin səbəbkarı oldu.Nəticə olaraq deyə bilərik ki:İnsan mənəviyyatının inkşafetdirilməsi praktik və metodik məsələdir.Bu metodların, yaşanaraq, təcrübəylə əldə edilməsi və insandan insana təlim yollarıyla ötürülməsi, müəllim-tələbə əlaqəsinin vacibliyini göstərir.İnsan fərdiyyətinin ağıl, hiss və xarakterik tərəflərini nəzərə alan bu “məktəb” fərd şüurunun daha dərin qatlarına(könlünə, qəlbinə) təsir edər.Ümumi olaraq dini-milli irs, xüsusi olaraqsa “təsəvvüf” konseptində varlığını yaşadan metodlar toplusu, günümüz insanının mənəvi şəxsiyyətinin formalaşmasına kömək edə bilər. Əgər insan bilinən metodlar əsasında ağıl və duyğularını təcrübə yoluyla anlayıb inkşaf etdirirsə, onun şəxsiyyəti dar, çərçivəli, fani, ziyankar ideologiyalardan xilas olar...

Dünya evini fani qıldım, sən əbədi olasan deyə!

Ey insan! Mən səni yoxdan var etdim. Sənə öz adlarımı öyrətdim. Səni sevdim. Yaratdıqlarımdan üstün qıldım. Səni elə sevdim ki, öz nəfəsimdən sənə bəxş etdim. Məxluqatı sənə səcdə etdirdim. Şeytan bu sevgini qısqandı və səni inkar etdi. Sənə olan məhəbbətimdən şeytanı əbədi əzaba düçar etdim. Şeytanın elmi, mənim sənə olan məhəbbətimə mane olmadı. Mən səni ayna, güzgü kimi öz cəmalımı müşahidə, seyr etmək üçün yaratdım. Səni dünyaya xəlifə, rəis, müəllim olaraq göndərdim. Kainatı sənin üçün yaratdım. Hətta onu müdam yaratmaqdavə təkamül etdirməkdəyəm. Zamanın axarını sənə elm və həyat olaraq bəxş etdim. Sənə nəfəs verdim! Öz nəfəsimdən! Sənə iki göz verdim, bir görəsən deyə! Sənə iki qulaq verdim, bir eşidəsən deyə! Gözəllik yaratmaq üçün iki əl, yerində sabit durasan və hər bir yeri dolaşıb araşdırasandeyə iki ayaq verdim! Başını yüksəklərdə qərar qıldım. Düşüncələrin yüksək olsun! Bir də Könülü sənə yar etdim ki, məni hiss edəsən! Məni sevəsən deyə! Mənim səni sevdiyim kimi!Səni hər yaratdığımda heç bir vaxt təkrar etmirəm. Nəfs olaraq ayrı- ayrı, fərqli-fərqli yaratdım. Məni tanıyıb biləsən, şəxs olasan deyə! Şeytanın qulu olmayasan amandır!Səni azad yaratdım.İradəni ixtiyarına buraxdım ki, sevgi ilə, eşqlə özün olaraq mənə gələsən. Dünya evini fani qıldım, sən əbədi olasan deyə! Çoxluq aləmində özümü zahir etdim ki, vəhdət aləmində məni tapasan deyə! Öz nurumu səmimiyyət ağacının zövq meyvələrində gizlətdim. Yalnız sən onların dadını biləsən! Yad əllər ona əsla uzanmasın deyə! Sənə olan eşqim səbəbi ilə öz varlığımı gizlətdim, səni bu aləmdə zahir etdim! Ancaq sənin vasitənlə özümü tanıtmaq istədim. Bu yolda ədəb-ərkanı belinə silah olaraq verdim. Yad düşmənlərdən qorunmaq üçün qalxan olaraq! Rəsulu Mustafanı Qurani Kərimlə sənə bir məktəb olaraq dost və köməkçi buyurdum! Mənə gəlişin asanlaşsın tez olsun, tam olsun deyə! Namazı məni düşünmən, anman üçün hədiyyə etdim sənə! Orucu mənim əxlaqımı dərk edəsən deyə sənə buyurdum! Mənim ehtiyacsızlığım sənə birazda olsa yoluxsun!Elə bir aydın, saf aynayam ki, mənə baxan ancaq öz əksini görər. Məni inkar edən özünü inkar etmiş olar! Məni yox bilmək mümkün deyil! Yoxluqda mənimdir! Mənim məkr və hiylə tərəfim məhəbbətimə mane olmaz! Çünki, bütün varlığımla hər bir şeyi sevirəm! Kəlamı ünsiyyət üçün var etmişəm! Məna aləminə açar olaraq! Mənim dilim bir başqadır... Səmimiyyəti olmayan onu bilməz!Şeytan kimi...Mələklərə dərs versə də bilməz! Mənim sevgimi bilməyəm dilimi haradan bilsin zavallı...Bilirəm səndə məni sevirsən, müxtəlif xəyal və arzu pərdələri arxasından...Amma mənim sevgim dosdoğrudur, mənfəətsiz sevirəm səni! Səni istəməyim arzu etməyim mənim yeganə mənfəətim, qazancımdır! Bunu özümə fəxr bilirəm!Sənin azadlığın mənim üçün hər şeydən dəyərlidir. Ələlxüsus ruh azadlığın. Arzuların səni əsir etməsin! Azad ol! Səni azad yaratdım..Mənəvi azadlığı, sevən qəlblər üçün halal etdim ki, ədalətim bərqərar olsun!Mən hər an səninləyəm, damarlarında axan qandan daha yaxınam sənə, bunu özümə zövq bilirəm, bəs sən, sən kiminləsən ey İnsan?!  

Ziyarət

Avtobusun arxa oturacağında pəncərədən bayıra baxıb yolu müşahidə edirəm...Ətraf mühit qarışıq rəng çalarlarıyla gözümün önündən sürətlə ötüb gedir. Elə bil bu ağacların, binaların, insanların yanından keçən mən deyiləm. ...Bornovaya gedirəm, onu görməyə...Bir neçə dəfə onunla qısa bir söhbətimiz olmuşdu. İçimdə qəribə bir həyəcan vardı...Mənə elə gəlirdi ki, ziyarətinə getdiyim şəxs özü məni bu görüşə əvvəldən hazırlayır. O, məni məndən əvvəl ruhən ziyarət edib, iç dünyamı saflaşdırıb özünə doğru çəkirdi...Həyəcan dolu yol sona çatdı, soruşub öyrəndiyim ünvana doğru addımladığım zaman, birdən onun nurlu üzünü gördüm.Pəncərədən boylanıb həyətdə oynayan uşaqlara baxırdı. Məni gözləyirdi...Salamlaşdıq. Amma bu salamlaşma daha əvvəllər digər insanlarla olan salamlaşmaya bənzəmirdi. Qeyri-adiydi...Qəribə bir qorxu, hörmət və bitməyən sevgi varlığımı almışdı.. Bu halımın uçub gedəcəyindən qorxduğum üçün artıq bir şey düşünüb danışmaq istəmirdim. Qeyri-ixtiyari mənə yaxın olan masanın arxasında oturdum.O, rəfdən qəhvədan götürdü. Görünür ki, mənə türk qəhvəsinə qonaq etmək istəyirdi. Qəhvəni xüsusi bir zövqlə odun üzərinə qoydu, bir müddət gözlədi.Türklərdə belə bir deyim var, “könül söhbət istər, qəhvə bəhanə”...İçdiyim qəhvə mənə həyat şərbəti, kainatın sirrini içində gizlədən elm və hikmət suyu kimiydi. Hər qurtumumda yeni nəfəs, mənəvi canlanma duyurdum. Zaman dayanmışdı. O, zamanın axarını tutub əlində saxlamışdı. Elə bu anda ziyarətinə gəldiyim Burhan əfəndi təbəssümlə: –İstanbulda bir dostum vardı. O da hey susardı, – dedi.Mən başımı astaca yuxarı qaldırıb ona baxdım və gülümsədim. Yenə də dinməzcə başımı aşağı saldım. Bir müddət beləcə davam etdi... –Susmaq gözəldi, amma yerinə görə!– dedi o. Birdən bir neçə il əvvəl düşünüb cavabını tapa bilmədiyim suallar yığını üstümə çullandı. Dərin fikrə qərq oldum... İnsanın bu dünyaya gəlişinin məqsədi, onun Allaha olan sevgisi, insanın özünü axtarışı, eşqin həqiqəti, aşiqlik prosesindəki məcazi və ilahi eşqin fərqi və bir çox suallar idi bunlar. Xalq arasında “qara sevda”deyə zikr olunan, xəstəlik olaraq bilinən bu ruhani vəziyyət məni içəridən parçalayırdı. Öldürürdü məni! Kim bilir?! Bəlkə də, yaşadırdı, bəlkə,elə əsl həyat budu?! Unuda bilmirdim onu. Hətta ona qovuşsam da nə dəyişəcək ki!? Sevdiyim xəyaldırmı, yoxsa ruhdurmu? Elə zamanlar olmuşdu ki, sevdiyimin, istədiyimin o deyil, öz varlığım olduğunu hiss etmişdim, və hətta...Görəsən düşdüyüm bu vəziyyətə caib bir xəstəliyin yəni“qara sevda”nın simptomlarıdırmı? Hələ o zamanlar mənimlə rəssamlıq məktəbində oxuyan uşaqlarla “ilahi kasetləri” dinləyib musiqinin ecazkar halından, mənalı sözlərindən qidalanardıq. Hə, belə çıxır ki, qara sevda xəstəliyinə tutulan tək mən deyildim. Biz tək deyildik... Dostlarımdan biri(Şahin) məni Buzovnada yerləşən “Əliayağı” adlanan ziyarətgaha aparmışdı, hətta orada mənə namazı da öyrətmişdi...Şahinlə söhbətimiz yaxşı tuturdu. Sənətdən, mistik-dini fəlsəfədən danışardıq(“İncəsənətdən ibadətə” bu mövzu məni çox maraqlandırmışdı o vaxtlar).Söhbət əsnasında elə hey durmadan maraqlı insan olan rəssam Eldar(Eldar Şəfiyev)  haqqında danışardı...Sənətə və dinə məhəbbət onda vəhdət təşkil edirdi. Hətta deyilənə görə o hələ gənc tələbə vaxtlarında inanc yerimiz olan Baba dağında günlərlə ac-susuz qalıb öz iradəsini imtahana çəkmişdi. Amma son zamanlar yaxın dostlarlaməhz bu yerdə görüşüb söhbətləşərdi...Hə, bir də Əmircandakı evi...O,evinin qapılarınıbu cür söhbətlərə açmışdı... Quran oxunub ilahilər də söylənərdi orada.Nəsimi, Yunis Əmrə, Fizuli kimi dahilərindərin mənalı beytləri ətrafında söhbətlərin getdiyini də eşitmişdim. Elə rəssamlığın incəliklərindən, musiqidən də danışılardı. Bir sözlə, ürəkdən, səmimi, həm də maraqlı söhbətlər...Bir neçə il sonra gördüyüm heyrətamiz yuxu nəticəsində rəssam dostlarıma zəng elədim. Məni Əmircana dəvət elədilər. Çox gözəl bir gün yaşadıq.Oxuduğumuz dualar, ilahilərkönlümüzü aydınladıbbizləri əsrarəngiz bir aləmə aparırdı.Fani keçici dünyadan bizi əbədi, ülvi, olan bir varlığa aparardı...Cənnətin həqiqətini elə bu dünyadaca birlikdə yaşayırdıq. Əfsanəvi inancdan qopub canlı, hiss oluna bilən məna aləminə qərq olardıq...  Bu aləm necədə gözəldi! Bir araya toplanan insanlar zahirən fərqli təbiətə, fərqli peşəyə malik olsalar da aradakı ilahi sevgi onları birləşdirmişdi.“Mən”dən “biz”ə doğru çəkmişdi bizi. Səslənən Allah sədaları bir ürəkdən, bir könüldən təcəlli edirdi, çalınan dəfin ritmi, söylənən ilahilərin avazı, tək bir varlığı tərənnüm edirdi, o varlığı ki, bizdən ayrı deyil, canlıdı, zaman və məkan onun ixtiyarındadı. Nə gözəl dostur O! “Biz bu dünyanın insanı deyilik.Əbədi aləmdə üz-üzə baxacağıq, toplanacağıq, bir-birimizə nə qədər məhəbbətlə baxa bilsək, o qədər də gözəlliklərə ucala bilərik. Bu həyat burada bitməz, davam edər. Əsl həyat əbədidi! Ağıl bunu asanlıqla qəbul edib, həzm edə bilməsə də zaman insanı yetişdirib bu nöqtəyə gətirər. Heeey dost!”  sözlərinin sehrli məna nəfəsi bizi sarmışdı.Bunları ona danışıb bu şirin sükütü pozmaq yerinə düşərmi, düşməzmi heç onu da bilmirdim. Dilim, dodağım mənim ixtiyarımda deyildi. Birdən Burhan əfəndi məxməri və ürəyə yatımlı səslə dedi: –Bir insan sevdiyini gördüyü zaman sevinib, görmədiyi zaman unudarsa buna həvəs deyərlər. Bir insan sevdiyini gördüyü zaman sevinib, görmədiyi zaman hüznlənərsə, bu məhəbbət halıdır. Bir insan sevdiyini gördüyü zaman hüzünlü, görmədiyi zaman yenə də hüzn içindədirsə buna da eşq halı deyərlər.Bu sözlərdə necə də böyük hikmət var.Biz bir müddət bu minvalla oturub söhbət etdik...Onun yanından ayrıldığımda sehrli hava hələ də içimi sarmışdı. Qəlbimdə zümzümə etdiyim ilahi bir səda vücuduma yayılıb məni məndən almışdı. Artıq məni narahat edən bütün sualların cavabını öyrənmiş kimiydim. Xəyali təsəvvürün yerini həqiqi varlıq sevgisi doldurmuşdu. Burhan əfəndinin hazırladığı qəhvənin xoş dadı damağımda, içimdə də eşqin xoş havası əsirdi.Ruhumda səslənən lətif bir musiqinin ahənginə uyğun olaraq, əks səda verib bütün kainata səs salan “Səndən gəldik, sənə dönəcəyik” ayəsi bu havaya xüsusi bir nəfəs, qəribə bir zövq qatırdı...          

Adam ümmanlığında İNSAN axtarışı

Elli şeirlərinə uzun-uzadı şərh yazmağa ehtiyac varmı?-deyə, düşündüm. Yoxdur! - dedim! Amma mənim "yoxum" heç də çoxlarının "şeirə tərcüman lazım deyil" fikrindən irəli gəlmir. Mənim inkarımdakı açıqlama bundan ibarətdir: şair anlaşıqlı bir dildə bu gün ətrafımızda baş verən, insanın ruhani boyunun artmasına əngəl olan hər bir halı, hadisəni qələmə alıb. Bəzən adama elə gəlir ki, onun yazdıqları gerçək gözün gördüyünün təhlilidir. Amma şərhə ehtiyac da var dedim, çünki içində olduğu, onu əhatə edən və bu gün uçurumun qırağına qədər gəlib, sabah dərənin dibində yaşayacaq insanın öz şəxsi taleyinə hədsiz biganəliyi (Çoxlarının öz vətənində özünü turist kimi hiss etdiyi bir dövrdə) mənə diktə etdi ki, Elli şeirlərinin əsas qayəsini azca da olsa, şərh edim. Onun dediklərini təkrarlayaraq, sözbəsöz arxasıyca düşüb getmək yox, şeirlə oxucu arasında körpü olmaq baxımından fikir yürütmək gərəkliyini duydum. Onun şeirlərində narazılıqdan doğan şikayət yoxdur. Olmayanın ola biləcəyinə inamdan yaranan İŞIQ yandırma gücü var onun şerində. Olmayanın niyə yoxdur, - deyib, şikayət edənlər, öz daxili güclərinə inam olmadığından onu ortaya çıxara biləcəklərinə güman belə bəsləmirlər. Bu səbəbdən də oxucusuna onun bildiyi və gördüyünü şikayət formasında təqdim edir, belə olanda nəinki oxucusunda olmayanı oldurmaq inamı yaranmır, əslində onun idrakında zərrə qədər də olsun yol gedib dəyişiklik yaratmır.Yazar oxucu səviyyəsindən çıxış etməməlidir, əgər ona nəsə vermək istəyirsə və həm də onu özündən yüksəyə qaldırmaq istəyirsə. Əsl yaradıcı oxucusunun ona gərək olacağı, onun axtardığı, lakin tapa bilmədiyi yönü, yolu, idealı ona təqdim etməlidir. Bunu Elli Atayurd şerində görmək olur desəm, yəqin ki, ilk mərhələdə sizi çaşdırmış olacam. Lakin siz oxucuların oxuduğunuza yaradıcı yanaşmaq eşqiniz bunu sizə kitabı oxuyarkən göstərəcək. Şeir insana nə zaman gərək ola bilər? Əlbəttə, ona nəsə verə bilərsə! Bu günkü oxucuya gərək olan nədir? O hansı sözü eşitmək istəyir? Bu yerdə səbrsiz oxucunun nə deyəcəyini güman edirəm: Bu günün oxucusunun eşitmədiyi nəsə qalıbmı? Bu cavabınızla da haqlısınız, çünki bizə hər şey deyilib, hər şey təqdim olunub - müxtəlif biçimdə və məzmunda. Amma sözün şəkillənməsi deyilən mərhələni çoxumuz keçə bilmirik. Ona görə yox ki, bizə hər şey təqdim olunub deyə, seçə bilmirik, söz ümmanlığında çıxış yolu tapa bilmirik. Məncə, əsl səbəb bundan ibarətdir: şairlərin yazdıqlarına bərabər olmamaları, yalnız yazan zaman yazdıqları ideyanın səviyyəsinə qalxa bilmələri bizdə şeiri yol saya bilməmək halı yaradıb. Yəni, oxucu qarşısında ikili ölçü olub. Əgər şeir yol göstərəndisə, bəs, niyə şair özü ideala çatmır? Adamlar selində İnsan axtaran, İnsana tapınıb İnam yaradan, Bəşərin səhvini ona anlatan, Carçılar aranır Azərbaycanda. İnsan axtarışı, onu tapmaq eşqi şairi yola salır. Nə zaman tapacaq? Hansı məkanda tapacaq? Elli Atayurd şeirini oxuduqca beynimdən keçən ilk suallar məhz bunlar oldu. Çünki oxucunu şairin çıxdığı yoldan çox, onun əldə etmək istədiyi və əldə edib nəticə kimi oxucuya göstərdiyi daha çox maraqlandırır və qane edir. Çünki adam düşüncədə yetişdiriləndən daha çox gerçəkdə gözün gördüyünə meyilli olur. Digər bir sualsa: Niyə ona verilmişlərlə qane olmur, razılaşıb ömür karvanını sürmür?" Nədir onu olanla razı salmayan? Əlbəttə, bütün bu suallar şeir sahibinədir, onun oxucusuna yox. Çünki birinci növbədə məqsədimiz şairin kimliyini öyrənməkdən ötrü onun mənəvi dünyasına və ruhuna bələdliyimiz bu yazıda ana xətt kimi keçir. Bunu isə onun şeirləri vasitəsi ilə öyrənmək ən yaxşı vasitədir. Həm də şair öz axtarışlarını məhz şeiri ilə ortaya qoyur. Bir incəliyi də deməliyəm ki, əsl yaradıcılıq olanla razılaşmayıb, köhnəni alt-üst edib dağıtmaq və yeni nəsə ortaya qoymaqdır. Və həm də yaratdığını kamil formada ortaya çıxarmalısan ki, keçmişdə gözün qalmasın. Bəzən yaradıcının yeni yaratdığı tam olmur, çünki, orda mütləq mənada özünü ifadə edə bilmir. Bu zaman tamlıq axtarışında olan yaradıcı özü öz içində mövzunu təkrarlayır. Özünü aşkarlamaq inadı mövzu təkararı kimi oxucuya görünür, əslində yazdığı mövzuda özünü təkrarladığı ortaya çıxır. Dönə-dönə eyni mövzuda əsər yazması ilə... Səbəb bütünlüklə özünü aşkarlaya bilməməsidir. Yaradıcılıq insandan kənarda olan və ona verilən, diqtə edilən və ya bir çoxlarının dediyi kimi, nəyinsə haradansa ərmağan olunması deyil. Yaradıcılıq birmənalı şəkildə insanın özünüifadəsidir. Yaradıcının yaşadıqları və ola biləcəyi yaradıcılıq zamanı ortaya çıxır. Elli Atayurdda bütün bunlarla yanaşı, insanın olduğundan yüksəyə qalxması üçün onu öz daxili gücünə, imkanına inandırmaq cəhdi var. Və həm də bu cəhdi doğuran nədir Müəllifin öz gücünə bələdliyi ona imkan verir ki, bir düz xətt tutub onunla getsin və burda yaradıcı insanın xudbin olmaması da gerçək formada bəlli olur, onun digərlərini də öz yoluna cəlb etmək cəhdin də.Gerçəkliklə barışmamaq, olanla razılaşıb mövcud çərçivəyə özünü salmaq da yoxdur Elli Atayurd şerində. Həm də tapdığına birmənalı şəkildə "mənimkidir!" -demir. Hamının bəhrələnə biləcəyi səviyyədə nemət hesab edir, bu səbəbdən də onu dünyaya təqdim etmək cəhdindən şeir doğur. Dünya qaranlıqda, işığa həsrət. Yarada bilmədi insana heyrət, Nur edər cahanı insanla əlbətt! İnsanlıq nurlanır Azərbaycanda. Türk inam, inancın yadlara atdı, Özgəyə tapındı, özündən sapdı, Yurdunda yağılar atlar oynatdı, Ocağımdan qalan külümlə gəldim. Təbiiki, öz yolunu təyin etmək, düz xətt tutub yola çıxmaqdan ötrü ilk növbədə yaşadığın cəmiyyətdə hökm sürən "Palaza bürün, ellə sürün!" kimi fetişləşmiş düşüncəni rədd etməlisən. Bu rədd həm də adi imtina deyil, bütöv şəkildə köhnənin üstündən adlamaq, onun sənin meyarına uyğun olmadığını etiraf etmək və yenini ortaya qoymaq gərəkdir. Həm də elə bir yeni ki, tək əvvəlkini əvəzetməsin. Əvvəlkindən üstün olsun ki, keçmişdə qalana həsrət yaranmasın. Dövranla ayaqlaş deyən cahillər, Bu topal dövranla necə yol gedim? Zəmanə dostları satqın, xainlər. Qardaşı satanla necə yol gedim? Bu dünya köklənib pul para üstdə, Şöhrət qəlyanına çoxları xəstə, Bənzəmək özgəyə bir bəhsə -bəhsdə, Soyunu dananla necə yol gedim? Ərəb laylasında uyuyan millət, Qərbin havasına eylədi biyət, Özündən heç zaman etmədi söhbət, Yada yalmananla necə yol gedim? Bir yol var və həm də İNSANdan uzaqda olmayan, onun özündən başlanan yol. Elli şeirləri oxucusuna bu yolun başlanğıcını göstərir, sonu isə insanın özünə çatması ilə davam edir. O yola düşmək həyat eybəcərliyindən iyrənib, ürpənib, həyatdan imtina eşqi ilə başlanır.Yolu getmək adamın öz iradəsindən asılıdır, bu yol kimsənin diqtəsi ilə gedilməz. Mənzilə isə adamın özünü aldatmayacağı yalansız inamla çatılır.Elli şeiri yolun başlanğıcını və sonunu göstərir, qalansa, hər şey sizdən asılıdır, İRADƏLİ OXUCU! Sizin əlinizdə tutduğunuz bu kitabın sahibi Asif Atadan öyrəndi İNSANIN ÖZÜNÜ XİLAS YOLUNU. İndi o, bu yolu sizə təqdim edir.