Ustad Ramiz Rövşənin 70 illiyinə…

“Hazirda  bütün dünyada poeziya böhran keçirir. Bu mənim şəxsi düşüncəmdir.  Mən dünya poeziyası ilə kifayət qədər maraqlanan adamam. Xüsusən son onilliyə qədər çox maraqlanırdım. Bilirsiz, dünya yaradıcılar dünyası olmaqdan yavaş-yavaş istifadəçilər dünyasına çevrilir. Bu çox ciddi bir prosesdir və ədəbiyyata da sirayət edir. Postmodern və bəzi başqa adlar altında istifadəçi ədəbiyyatlar yaranır.  Yəni artıq yaranmışların ətrafında gəzişmək, nəsə qurmaq... Poeziya ələgəlməz bir şeydir və buna görə də ilk böhranı poeziya keçirir”.  Bu fikirlər Ramiz Rövşənə aiddir. Onunla canlı müsahibə hazırlamaq istəyim alınmasa da ustadın yaradıcılığını az-çox bildiyimi nəzərə alaraq Ramiz Rövşən haqqında əhval-ruhiyyə xarakteri daşıyan bir yazı hazırlamağı qərara  aldım. ŞER YAZMAQ HAMIDAN UZAQLAŞMAQ VƏ ÖZÜNƏ YAXINLAŞMAQDIR Hər insanın həyat tərzi, şəxsi keyfiyyətləri fərqli olduğu kimi onun həyata baxışı da fərqlidir, xüsusilə şairlərin. Şair var ki, onun  üçün “ilham pərisi” o qədər də rol oynamır, “peşəkarlıq olan yerdə ilham pərisinə” ehtiyac yoxdur” deyir. Şair var ki, “ilham pərisi”nin gəlişinə inanır. Fərqli baxışlar var...Ancaq ustad zirvəyə yüksəlmiş şairlər insanoğlunun içində olan “mən”ə inanır, onun gücüylə hərəkət edir. Yunus İmrə  dediyi kimi "Bir mən vardır məndə, məndən içəri".  Ramiz Rövşənin bu fikrə maraqlı cavabı olub: “Şer yazmaq hamıdan uzaqlaşıb həmin o "məndən içəridəki mənə" yaxınlaşmaq, onunla qovuşmaq cəhdidir. Lorka şer yazmağı meşəyə ova getməyə bənzədirdi və deyirdi ki, nə ovlayacağını şair əvvəlcədən bilə bilməz.  Amma mənə elə gəlir ki, hər dəfə o meşədə şairin ovladığı məhz elə həmin şairin özü olur. Hər şeirində şairin ruhunun bir şəkli, şüurunun alt qatındakı "mən"inin onun özünə də tanış olmayan hansısa bir mənzərəsi üzə çıxır. Və bəzən bu mənzərə təkcə oxucunu yox, şairin özünü də heyrətləndirir. Hələ şairi o meşədə azdırıb əliboş qaytaran, sözə gəlməyən şerlər də var”. Ramiz Rövşən yaradıcılığında bir məqam hər zaman diqqətdə dayanır. Şair İlahi gücü bir an olsun belə unutmur, əksinə şerlərində ilahi gücdən bəhs edir. “Nə var Allahdan yuxarı?”  şerində şair deyir: Nə var Allahdan yuxarı? Nə var qəbirdən aşağı? Çəkdiyim ahdan yuxarı? Bildiyim sirdən aşağı? Niyə günün gündüzündə Quşlar azır göy üzündə? Göz yaşları quş gözündən Tökülür dən-dən aşağı Demə, biz ki quş deyilik, Allaha tanış deyilik... Ruhum, dur, yığış, gedirik, Sən yuxarı, mən aşağı. “Allah mənim ömrümdə nə qədərdirsə, şerlərimdə də o qədərdir. Nə az, nə çox. 1990-cı illərin əvvəlində bir qəzet müsahibəsində məndən soruşmuşdular: "Şeir yazmayanda Allah yadınıza düşürmü?". Cavabında demişdim: "Mən şer yazanda Allahın yadına düşürəm. Allah həmişə mənim yadımdadır". Elə həmin illərdə Ramiz Rövşən Türkiyədə keçirilən poeziya gecəsinə dəvət olunur və müəyyən mənada eynilik təşkil edən sual eşidir: “Sizcə, Allahdan qorxmayan adamdan şair olarmı?".  Şair qardaş ölkədəki şer məclisində də hazırcavablıq nümayiş etdirib “Yox”  cavabını verib və eyni zamanda cavaba əlavə edib "Amma Allahdan qorxan adamdan da şair olmaz". Zənnimcə, sadəcə şairləri deyil, ümumiyyətlə insanları Allaha qorxu hissi deyil, əksinə sevgi hissləri bağlamalıdır. Böyük şair də bu fikirdədir: “Şairi Allaha bağlayan qorxu deyil, sevgidir. Bu mənada, Mövlanədən, Yunus İmrədən bu günəcən hamımız o böyük sevginin qullarıyıq. Və bizim ən böyük azadlığımız da bundadır. Odur ki, bizi bu dünyada başqa heç bir kəs, heç bir qüvvə özünə qul edə bilməz”. İnsanoğlu özünə, öz qabiliyyətinə, istedadına nə qədər güvənsə belə yenə də hər zaman ilahi gücün təsirində olduğunu hiss edir. İlahi güc bütün gözəlliklərin hər birini insan əliylə yaradır.  “Sözün düzü, mənə də hərdən elə gəlir ki, yazdığımız şerləri təkcə biz özümüz yazmırıq. Əlimizin üstündə nəsə bir əl də var. Və mən bəzən o əlin istisini lap açıq-aşkar hiss eləyirəm” deyir Ramiz Rövşən. ŞAİR OLMAQ ÜÇÜN ELƏ ŞAİR DOĞULMAQ GƏRƏK Kİm nə deyir desin, şair üçün yaşın bir o qədər önəmi yoxdur, daha poetik desək, ürək cavan olduqdan sonra yaş düşüncəsi hafizəmizdən tamamilə silinə bilər. Ancaq bir məqam var ki, şairlik qabiliyyətini hələ gənc yaşlardan hiss edən yaradıcı əgər öz üzərində çalışmazsa, elmini, biliyini inkişaf etdirməzsə  o zaman gələcəkdə güclü qələm sahibi olaraq yetişə bilməz. Əslində elə güclü qələm sahiblərinin, yazıb-yaradan insanların ürəyi həmişə cavan qalır. Yəqin ki, bəzi məqamlarda şairlər belə yaşadığı həyata dönüb baxaraq özünü hansısa bir yaşda yenidən görməyi düşünə bilər. Bu məqamda Ramiz Rövşənin yaşla bağlı yazdığı şer bizə bələdçilik edəcək. Əgər geri dönə bilsən Hansı yaşa dönərsən? Qanad çalıb illər üstən ...Uçan quşa dönərsən. Bircə qarış sağ-salamat Yer tapmazsan qonmağa, Dəli kimi gah o başa, Gah bu başa dönərsən. Dərddən ulaya-ulaya, Qalarsan göy üzündə. Və beləcə ya duaya, Ya qarğışa dönərsən. Yolunu get yola baxma, Bu ömürdü, fala baxma, Baxma!.. dönüb dala baxma, Baxsan daşa dönərsən... Ramiz Rövşən deyir ki, bəzən günlərlə, aylarla şer yazmır. Ancaq bütün ömrü şer ərəfəsində keçir. Şer harda və nə vaxt  rastına çıxsa onu qarşılamağa hazırdır. Şairin gücü sözünün kəsərindədir, şairin gücü  dediyi sözün itiliyindədir. Şair sözü sadəcə söz xatirinə deməməlidir, şair sözü gərəkli bildiyi üçün deməlidir. Gərəkli söz demək üçün mütaliə, bilgi, yüksək  səviyyə çox önəmlidir. Hətta Ramiz Rövşən bilginin, səviyyənin qazanılması üçün şairin amansızca mütaliə etməsinin tərafdarıdır: “Təxminən 30 il bundan əvvəl bir təbiət jurnalında maraqlı xəbər oxumuşdum. Rusiyanın hansısa vilayətində bir qəribə bülbül xəstəliyi peyda olur. Özü də bu xəstəlik əsasən yaşlı, qoca bülbülləri tutur. Odur ki, cavan bülbüllər də xəstələnməsin deyə qoca bülbülləri aradan götürürlər. Və bir müddət sonra cavan bülbüllər düz-əməlli oxumağı yadırğamağa başlayırlar. Sən demə, quş da quşdan oxumaq öyrənirmiş və deməli, şairin şairdən öyrənməsi də çox təbiidir. Amma istedadın yoxdursa, dünyanın bütün böyük şairlərini oxusan da, yenə əsl şair ola bilməzsən. Ancaq heç nə oxumadan, təkcə istedadın hesabına şair olmaq da müşkül məsələdir”. Deyirlər ki, şairlər şeirlərində özünü ifadə eləyir. İç dünyası zəngin olmayan şairin şerləri maraqlı ola bilməz. Ramiz müəllim o fikirdədir ki,  əslində şairlər böyük şairləri oxuyaraq onların yaradıcılığından özünü ifadə etməyin müxtəlif yollarını öyrənir. Hətta şair onu da vurgulayır ki, əsl ustalıq yazmağı yox, pozmağı öyrənməkdir. Yaxşı yazmağı bizə heç kəs öyrədə bilməz. Amma pisin nə olduğunu öyrənə-öyrənə biz yaxşıya doğru gedirik. ALLAHA RUMİDƏN, İNSANA DOSTOYEVSKİDƏN DAHA YAXIN OLMAQ QEYRİ-MÜMKÜNDÜR Mütaliəni çox sevən, hər zaman özünə qarşı tələbkar olan Ramiz Rövşənin sevdiyi şairlər, ümumiyyətlə yaradıcılar çoxdur. Füzuli,  M.Ə.Sabir, Nazim Hikmət, Mayakovski, Tolstoy,  Çexov, Tomas Mann,   Hesse, Kafka, Markes kimi bir-birinin tam əksi olan şairləri və yazıçıların yaradıcılığını sevərək mütaliə edir. Hətta Apolliner, Xlebnikov, Eliot kimi poeziyada milli çərçivələri yarıb inqilab eləyən şairləri, eyni zamanda Börns, Lorka, Şəhriyar kimi milli köklər üzərində ucalan şairlər də Ramiz Rövşən üçün maraqlıdır, əzizdir. “Ancaq düşünürəm ki,  Allaha Rumidən, insana Dostoyevskidən daha yaxın olmaq qeyri-mümkündür. Eyni zamanda Füzuli hissiyatımızın, Cəlil Məmmədquluzadə - əxlaq və mənəviyyatımızın, Məmməd Əmin Rəsulzadə - ağıl və siyasi düşüncəmizin sütunudur. Və bir də, onların hər üçünü öz yaradıcılığında cəmləyib bir ortaq məxrəcə gətirən dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəyovun yaradıcılığı  mənim üçün böyük önəm daşıyır” deyir Ramiz Rövşən. Bəhs ettiyimiz dahilərə yaradıcı gücü verən Yaradandır. Nahaq yerə demirlər ki, İnsan Allahın şah əsəridir. Bir yerdə ki insanlıq uca tutulur deməli o yerdə Allahın böyüklüyünə sitayiş var. Yüz yol ah cək, dərd azalmaz Bir dərd yüz ahdan böyükdü bir gecənin garanlığı Min bir günahdan böyükdü Kim yaratdı bizi yoxdan İndi baxsın bir qıraqdan Dünyada tamah tamahdan Günah günahdan böyükdü Başımızda qapaz varsa Yaşamağa həvəs varsa bir quruca nəfəs varsa Var yenə yoxdan böyükdu Min illərdi ölə ölə Ölüm nədi bilə bilə Doğulursa İnsan hələ İnsan allahdan böyükdü Bu şerində şair İnsanı Allahdan böyük tutmaqla bir daha Allaha sitayiş etdiyini, Yaradanın gücünə sitayiş etdiyini göstərir. ŞAİRƏM, ÇÜNKİ VƏZİFƏM BUDUR ƏŞAR YAZIM... Şair üçün şer yazmaq su içmək qədər asan ola bilər, ancaq necə ki, su gərəkdiyi yerdə bərqərar olana qədər müəyyən məsafə qət edirsə, yazılan şerin ictimaiyyət arasında nə dərəcədə diqqətdə durması üçün də zaman lazımdır. Buna görə şer yazmağın hələ işin başlanğıcı olduğunu düşünmək olar. Ramiz Rövşənə görə, şair yazdığı  şerin son nöqtəsini qoyduğu andan vəzifəsi bitir. Hətta şair heç şerin çapı haqqında belə düşünmür. İlk dəfə 1970-ci ildə ilk kitabı nəşr olunub. Sonralar çap edilən şeirlərinin oxucular tərəfindən böyük maraqla, sevgiylə qarşılandığını görən şair hətta çox təəccüblənib. Səbəbini belə izah edib: “Yazdığım şerlər o qədər də sadə deyil. Mən arxetiplərlə işləməyi, sözlərin alt qatlarındakı mənaları üzə çıxarmağı sevirəm”. Arazın o tayında da Ramiz Rövşən yaradıcılığını sevən minlərlə oxucu kütləsi var. Şair deyir ki, ötən illər ərzində şeirləri ona saysız-hesabsız dostlar qazandırıb. “Düşmənlərimi isə mən özüm qazanmışam”- bu Ramiz Rövşənin etirafıdır... Azərbaycan poeziyasında Ramiz Rövşənin özünəməxsus dəst-xətti var. Bütün önəmli qələm sahibləri kimi onun da yaradıcılığı hər zaman müzakirə obyektinə çevrilib və çevrilməkdədir. Böyük sənətkar Şahmar Ələkbərovun  sözü ilə desək, “O sənət, sənət nümunəsi deyil ki, ətrafında söz-söhbətə səbəb olmasın”. Yaradıcı insan yaradıcılığı ilə ətrafında söz söhbət yaradırsa deməli yaranan nümunə gərəkli bir nümunədir. Sadəcə Azərbaycanda deyil, ölkə hüdudlarından kənarda belə tanınan Ramiz Rövşən üçün vətən anlayışı, millət anlayışı böyük məfhumdur, ancaq azad şair doğma vətənində qürbətçi həyatı yaşamaq istəmir. “Bir neçə il əvvəl BBC radiosu şeirlərimin ingilis dilinə tərcüməçisi Riçard Makkeynlə mənim telefon söhbətimi təşkil eləmişdi. O söhbətdə Riçard mənə "İngiltərə sənin ikinci vətənin olacaq" dedi. Ancaq İngiltərənin və ya başqa ölkələrin mənim "ikinci vətənim" olmasından əvvəl mənim birinci vətənimdə, doğma Azərbaycanımdakı qəribçiliyim sona yetməlidir. Nəsə bu qəribçilik çox uzun çəkdi. O ki qaldı dünyanın məni tanıyıb alqışlamasına... Bu da olacaq. Darıxmağına dəyməz. Nazim Hikmət demişkən: "Pətəyində balın olsun, arısı gələr Bağdaddan"...        

İKİ DEVLET BİR MİLLET…

Bu sözün derinliğini anlayabilecek kadar olgun düşünceye sahip miyiz ? Yetkililerimiz her görüştüklerinde, bu sözün dillerde pelesenk olduğunu görüyoruz. Bu söylem, gerçekten toplum ve millet anlayışında hayata geçirildiği zaman, milletin bütünlüğüne açılan kapı gibi görünmektedir. Elbette, bu duygu eyleme dönüştürüldüğü zaman karşısı alınamayacak bir enerjiye dönüşebilecek bir güce sahip olur. Ulusal anlamda her iki devletinde geleceği açısından çok önemli bir yer tutmakta olan altın değerindeki bu sözün sadece söylemde kalmaması gerektiğini düşünenlerdenim. Geçtiğimiz yıl bir program çerçevesinde Halkalı semtinde bulunduğum sırada gördüğüm ve şahidi olduğum bir olay karşısında inanılmaz bir şok yaşadım ve sarsıldım. Halkalı’da bizim insanlarımız, yani Azerbaycan vatandaşı olan, “milletimiz” dediğimiz büyük bir kitlenin yaşadığını öğrendim. Her birinin oraya geliş hikâyesinin olduğuna hiç şüphem yok. Ancak, temelde herkesin geliş amacı aşağı-yukarı aynıdır. Bir şekilde yurdundan-yuvasından kopup gelen bu insanlarımızın tek derdi, bir parça ekmek ve geçim derdidir. Azerbaycan’da yaşadığı hayatın yetersizliğini gerekçe göstererek, kardeş yurdunda nasibini aramaya kalkışmış ve kimisi 5 yıl, kimisi 10 yıl, kimisi de 20 yıldır Türkiye’de-İstanbul’un çeşitli semtlerinde, hatta başka şehirlerde yaşam kavgasına koşulmuşlardır. Bazıları ailesi ile buralara geldiği zaman çocukları 7-8 yaşlarındaymış. Bu gün ise o çocuklar, büyümüş, evlenmiş, aile kurmuş, çoluk-çocuğa karışmışlardır. Elbette olmalıdır, bizim gibi komşu ülkelerdeki problemleri kendi problemi gibi gören, onların vatandaşlarına kol-kanat geren her zaman komşusuna kucak açan bir ülke, elbette kardeşine de kucak açmalıdır. Türkiye Cumhuriyeti olarak ve Türk insanı olarak daima çevremize karşı duyarlı olan bir milletin evladı olmaktan gurur duymuşumdur. Sizleri hamaset nutukları atarak yormak istemiyorum ve konunun özüne gelmek istiyorum. Ağırlığı Nahçıvan olmak üzere, Azerbaycan’ın birçok bölgesinden buraya gelmiş olan, bu insanlar yaşama tutunmaya çalışırken, geçim derdiyle çok zor şartlarda yaşam mücadelesi verirken, pasaportlarının süresi geçmiş ve yıllarca bu ülkede “KAÇAK” olarak yaşamışlar. Çocuklarını evlendirmişler, pasaportlarının süresi dolduğu için resmi evlilikleri yapılmamış ve gayrı resmi bir evlilikle yaşamaktadırlar. Onların çocukları olmuş nüfus kayıtlarını alamamışlar. Nüfus kayıtları olmayan çocukların okul yaşları gelmiş ve okullara alınmıyorlar. 12 yaşına gelmiş çocuklar eğitimsiz olarak geleceği adımlamaktadırlar. Şu anda sadece İstanbul’da bu durumda olan binlerle ifade edebileceğimiz çocuklarımızın varlığı beni dehşete düşürmektedir. Bu çocuklar milletimizin geleceği ve yarınlarıdır. Geleceğimizi kendi ellerimizle karattığımızı söylemeye bilmem gerek var mıdır? Bu durumun sorumlularının öncelikli olarak, ailelerinin olduğunu söyle biliriz. Bu konuda ailelerin yerine kendimizi koyarak “EMPATİ” yapalım. Öncelikli olarak çocuklarımın karnının doymasını sağlamaya çalışırım. Bunu meşru zeminde yapamıyorsam, gayrı meşru zeminde yapmaya çalışırım. Eğitimini ikinci sırada düşünmeye başlarım. Şayet, resmi şartlar beni işimden, çocuklarımı aşından edecekse kanunlara uygun davranmamı kimse beklemesin… Bu noktada ne yapabilirim: Örgün eğitime müracaat ettiğim zaman benden kayıtlar istendiğinde, kayıtsız olduğunu söylersem, eğitime alınmıyor. Azerbaycan’a gidip kayıt yaptıracak olsam, pasaportumdaki zaman aşımından dolayı bir daha beni yurtdışına çıkarmayacaklar. Böylece, buradaki işimi de kaybetmiş olacağım. Çocuklarım ekmeğe muhtaç olacaklar, perişan olacaklar. “İyisi mi, ben işimi, çocuklarım aşını kaybetmesin, gerisi Allah Kerim…” 21. Yüzyılda, böyle bir olumsuzluk karşısında, her iki ülkenin yaptığı ne var? “ Her iki devletimiz el ele vermiş, çocuklarımızın geleceğini karatmaktadır.” Üzülerek söylemeliyim ki bu çocukların ana-babası kadar her iki devlet yöneticilerimiz de sorumludur. Her iki ülkemiz de uluslararası anlaşmalara imza koymuştur. Sınırları içerisinde yaşamakta olan ve eğitim yaşındaki her çocuğun eğitim hakkından sorumludur. Yetkililerin derhal bu duruma el koyması ve gereğini yapmasını bekliyoruz. Gelecek eğitim dönemine kadar bu konuda gerekli çalışmaların yapılması ve geçte olsa hataların düzeltilmesini beklemekteyiz. Özellikle; Türkiye Cumhuriyeti tarafı olarak, çocukların geçici de olsa kayıt altına alınarak eğitimden mahrum bırakılmaması gerekir. Aksi takdirde “İki devletimiz el ele vermiş bu milletin geleceğini mahvediyor…” Kanaati ve düşüncesi bizlerde oluşmaya başlayacaktır. TÜRKİYE'DE YAŞAMAKTA OLAN ÇOCUKLARIMIZLA İLGİLİ YAPILABİLECEK NELERDİR? Türkiye'de kaçak yaşamakta olan ailelerin çocuklarıyla ilgili öncelikli olarak Azerbaycan Cumhuriyeti'nin adımlar atması gerekiyor ki onların süresi geçmiş pasaportlarının yenilenmesi gerekmektedir. Bu konuda , Türkiye'de yaşamakta olan aileler topluca Azerbaycan'a giriş yapacak olsalar, Türkiye'den çıkış yaparken kalma süresini geçirdiği için onların adları kayıt altına alınarak, tekrar Türkiye'ye girişlerine problem olacak diye ülkeden çıkmaktan korkuyorlar. Bu aileler yıllardır buradaki yaşamın içindeler ve aşını-ekmeğini kazanacak bir ortamı bulmuş ve yaşamaya çalışıyorlar. Söz konusu problemler,sadece onların değil, bu milletin geleceğinin problemleridir. Bunu nasıl çözebiliriz? 1-İki ülke arasında bu problemle bağlı görüşmeler yapılır ve bir komisyon kurulur, komisyon da bu sıkıntıdan kurtulmak için aşağıdaki yol haritasına uygun hareket ederek, sonuca gidilir. 2- Azerbaycan Cumhuriyeti içişleri Bakanlığından bir veya iki eleman göndererek Azerbaycan-İstanbul Konsolosluğu bünyesinde o ailelerin tüm elemanlarının pasaportlarını yenilenmesi- düzenlenmesini sağlamak. 3- Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı da onların bu güne kadar (KAÇAK) cezalı durumunu kaldırarak , söz konusu para cezasını bir defaya mahsus affetmeli ve aileler için oturum vermelidir. 4-Tüm bu problemler halledildikten sonra, çocukların okullarda eğitime katılmaları için resmi müracaatlar yapılmalı ve eğitime katılmaları sağlanmalıdır. 5-Hatta, gerekirse, Türkiye'de İstanbul başta olmak kaydı ile Azerbaycan vatandaşı hakkına sahip olan ailelerin çocuklarının Azerbaycan eğitim sistemine uyqun "Azerbaycan Okullarının açılması için gerekli olan yasal girişimlerin yapılması ve sonuçlandırılması. Tüm bunların olmaması durumunda, İstanbul Azerbaycan Kültür Evi olarak, bizler Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine şikayet etmek zorunda kalacağız. Zorunluluktan bunu yapmak istemiyoruz çünkü, kendi ayağımıza kurşun sıkmak istemiyoruz. Ancak; unutulmamalıdır ki bu çocuklar bizim geleceğimizdir. Geleceğimizin cehaletin ellerine teslim olmasını asla kabul edemeyiz. Hikmet ELP İstanbul Azerbaycan Kültür Evi Başkanı Sayın Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanına Azerbaycan asıllı bir Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı, sivil toplum teşkilatı başkanı ve bir eğitimci olarak dikkatinizi bir konuya çekmek istiyorum. 20. Yüzyıl sonlarında dağılan Sovyetler Birliğinden bağımsızlığını kazanan Azerbaycan Cumhuriyetinde yaşanan talihsizlikler ve ağır ekonomik şartlar, geçmişiyle ve bu günüyle bir parçamız olan kardeşlerimizin bir kısmının o yıllarda ülkemize turist olarak gelmeleri sonucunda, burada çalışmak ve çoluk çocuğuna ekmek götürme arzusu ile burada çeşitli işlerde izinsiz çalışmışlar ve bu güne kadar da böyle devam etmiş. Bölünmüş aileler zamanla çocuklarını da buraya getirmiş ve Türkiye Cumhuriyetinin ve insanlarımızın kardeşlik duygusuna sığınmışlardır. Ailesiyle yaşam mücadelesi içinde olan kardeşlerimiz, kendi yurtlarına gidip gelemedikleri için pasaportları işlevini yitirmiş, neredeyse bir kuşaktır bizimle birlikte yaşamın kıyısına tutunmuşlar. Asıl korkunç olan, bu ailelerin çocukları okulsuz ve eğitimsiz geçirdikleri yıllar yıllara eklenmiş ve bu güne kadar böyle belirsizlik içinde gelmişler. Bu durumda olan ve 22 yıldır eğitimden uzak kalan bu çocuklarımızla bağlı ne yazık ki hiç kimse hiçbir şey yapmamıştır. Şu anda bu pozisyonda olan binlerce aile ve onların onbinlerce çocukları var. Çocuklar büyümekte ve birer yetişkin olmaktalar, yuva kurmaktalar. Ancak, Azerbaycan'dan olsun, buradan olsun evliliklerini resmileştiremiyorlar. Bu evlilikten doğan çocuklar yıllardır kimlik alamıyorlar, kimliksiz,eğitimsiz ve vatansız yaşamlarına devam etmekteler.pasaport süreleri geçtiği için ülkelerine dönemiyorlar, dönecek olsalar, cezalı durumda oldukları için yurtdışına çıkış yasağına maruz kalacaklar. Aileleri burada, onlar orada, bölünmüş aile dramları yaşanmaktadır. Sırf bu yüzden, gerçekte var olan, resmiyette olmayan on binden fazla eğitim alamayan çocuklarımız, geleceğimiz dediğimiz "BİZİM ÇOCUKLARIMIZ" var. Sayın Cumhurbaşkanım, bizlerin geleceği olan bu çocuklarımızın eğitimsizliği, bu milletin eğitimsizliği demektir. Geleceğimizin mahvı demektir. Cehaletin hükümran olması demektir. Yarınlarımızın kararması demektir. Çağdaş dünyada yerimizi alamayışımız demektir. Sanırım, "Boraltan Köprüsü" hikayesinden çok daha ağır bir faciayla karşı karşıyayız. O hadiseye duyarlı davranışınız kadar bu konuya da sessiz kalmayacağınızı düşünerek bu yazıyı kaleme almış bulunmaktayım. Ne yazık ki bir çok mercilere yapmış olduğumuz başvurularımız cevapsız kalmış, gerekli ilgiyi gösteren olmamıştır. Oysa Türkiye Cumhuriyeti olarak, uluslararası çocuk hakları sözleşmelerine imza koymuşuz. Şu anda uluslararası mahkemelere bu konuda bir müracaat olsa, bu çocukların eğitim hakkının ihlali demektir ki bunu öz kardeşimize değil, herhangi bir millete mensup olan çocuğa da yapmış olsak, yükümlülüklerimizi yerine getirmediğimiz için mahkum edilebiliriz. Bunun için, Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti ortak bir komisyon oluşturarak, onbinlerce çocuğumuzun bu problemini çözme büyüklüğünü göstereceği ümidi ile son çare olarak derdimizi sizlere iletmekten başka çare kalmamıştır. Konuya gereken duyarlılığı göstereceğinize olan inancımızla sözlerimi noktalıyor, saygılar sunuyorum.

Azerbaycan’da büyük bir çoğunluk M.K.Atatürk’ün, “NE MUTLU TÜRKÜM DİYENE !” sözü ile bütünleşmiştir

Azerbaycan, Binlerce yıllardan süzülüp gelen değerlerimizin mayalandığı coğrafyadır.Buradan sizlere derin bir tarih dersi geçmek niyetinde değilim. Türk dünyasının merkezi diyebileceğimiz bir konuma sahip Azerbaycan, Türklerin milletleşme sürecinin öncelerine kadar uzanan bir Türk geçmişine sahiptir. MÖ. 3000 yıllarında Proto Türkler denilen zamanlarda, yani Türklerin henüz milletleşme sürecini tamamlamadığı dönemlerde de öntürkler olarak bilinen topluluklar dönemlerinin izini burada görmekteyiz. Çok değerli Kadim Türk Tarihi prof. Firuddin Ağasıoğlu hocamızın bu konuda çok derin bilgi ve belgelere dayanan 9 ciltlik araştırma kitabından sanırım yeterince yararlana biliriz. Azerbaycan coğrafyasında Türk izleri 5000-6000 yıllık geçmişi ile bu güne kadar gelebilen kayaüstü resimleri ile Türk tarihine ışık tutmaktadır. Yakın tarihimize gelecek olursak: Edebiyatımızın başlangıç noktalarından biri yine bu coğrafyadır. Dedekorkut'un birçok hikayesi bu coğrafyada geçmiştir. Emir Timur döneminden sonra, oğulları arasında pay edilen imparatorlukta, Azerbaycan coğrafyası İlhanlılar Devlenin topraklarıdır. İlhanlıların da zayıflaması sürecinde Atabeyler ve İldenizler dönemi vardır . Karakoyunlular ve Akkoyunlulardan sonra ise Sefaviler ve kısa bir süreliğine Avşarlar dönemi ve de Gacarlar dönemi yaşanmıştır. Sefaviler döneminde Azerbaycan'ın tamamı sefavi toprakları içindedir. Batısında Osmanlı İmparatorluğu, kuzeyinde ise çeşitli Türk hanlıkları yaşamaktaydı. Bölgedeki Türk hakimiyetleri kendi aralarında çatışmalarla zaafiyetler yaşadığı sırada daha kuzeyde küçük Rus kinyaslığı topraklarını genişleterek çarlık seviyesine geliyor ve kuzeydeki Türk hanlıklarını topraklarına katarak güneye doğru ilerlemekteydi. Ne yazık ki bu sırada Dünyanın iki güçlü ordusuna sahip Osmanlı ve Sefavi Türklükleri ise güçleri ile birbirlerini kırmakla meşguldüler. Bu savaşlardan sonra Sefavilerin zaafiyet yaşaması sonucu yine bir başka boy olan Avşarlar idareyi ellerine geçirmiş, akabinde onlardan da Gacarlar sülalesi Azerbaycan'ın da içinde bulunduğu hanedanlığı yönetmeğe başlamışlardı. Bu sırada kuzeyde her geçen gün gücünü artıran Rusya çarı l. Petro, namı diğer "Deli Petro" sıcak denizlere inme stratejisini ortaya atmıştır. O günden sonra Azerbaycan'ın istilası başlamıştır. O sıralarda, Azerbaycan'da Hanlıklar dönemi yaşanmaktadır ve hanlıklar kendi aralarında birliklerini kaybetmiştir. Rusya'nın birbirlerine düşman olmalarından yararlanarak, hanlıkları birer birer işgal etmesi sahneye konulmuştur. Bu durum karşısında Gacar Hanedanlığı Rusya'ya savaş açsa da 30 yıl boyunca savaşlar sürmüş ancak Ruslar Azerbaycan'ın kuzeyini işgal etmişlerdir. Aras Nehrinin kuzeyinde kalan, başta Derbent olmak üzere,Gence Hanlığını, Revan Hanlığını, Nahçıvan Hanlığını işgal etmiş ve 1813 yılında Gacarları Gülistan Anlaşmasına zorlamış, ilk kez Azerbaycan ikiye bölünmüş, kuzeyi Rusların, Güneyi ise Türk asıllı Gacarların hakimiyetinde olmuştur. 1828 yılında Türkmençay Anlaşması ile bu sınırlar tekrar teyit edilmekle kalmamış Ruslar, Azerbaycan'ın kuzeyine Türk ve müslüman olmayan yabancı unsurları yerleştirme planlarını hayata geçirmeğe başlamışlardır. Bu plana talip olan halk ise asırlarca içimizde yaşayan Ermenilerden başkası değildi. Başta Revan olmak kaydı ile Karabağ'a ve diğer bölgelere Ermenilerin ayrıcalıklı olarak yerleştirilmeleri, vergiden muaf tutulmaları, hazine arazilerinin onlara peşkeş çekilmesi, idarede onlara öncelik verilmesi, vs... Türklüğü o topraklardan atma çalışmaları 200 yıldır devam etmektedir. Bu çalışmaların son halkası da ne yazık ki Karabağ'da yapılan katliamla gerçekleşmiştir. Rusların 19. Yüzyılın ikinci yarısında doğuyu sağlama almasından sonra batıda Osmanlı Topraklarına yönelmesi ile Balkanlarda milliyetçilik akımlarından yararlanma isteği başta Azerbaycan olmak üzere, Kırım, Kazan ve diğer Türk ve müslümanlarda da milli bilincin yükselmesine sebep olmuştur. Hatta, milli kimlik bilinci yani Türkçülük, Azerbaycan'dan başlayarak Kırım ve Balkanlardan Osmanlı topraklarına girmiştir.Bu çalışmaların öncülerinden olan Ali Bey Hüseyinzade, Türk Ocaklarının kurucusu olarak bilinir. Türklerin kendi aralarındaki çatışmalardan en yüksek seviyede Ruslar yararlanmış ancak uzun yıllar süren Türk-Rus savaşları Rusları da zaafiyete düşürmüş, sosyal patlamalar yaşanmaya başlayınca, bundan istifade etme arzusunda olan Türk toplulukları da kendi geleceklerini ve bağımsızlıklarını kazanma yoluna gitmişlerdir. 20 Yüzyılın başlarında Osmanlı Devletinin Avrupa devletleri ve Rusya tarafından zayıflatılması sıralarında Azerbaycan'da Osmanlı Türklüğü ile ilişkiler kurulmaya başlamış ve iletişim yoğunlaştıkça, milli birlik düşüncesi de güçlenmiştir. Rusya'da çarlık rejiminin devrilmesi yıllarında, ortaya çıkan belirsizlikten, Azerbaycan coğrafyasında da Türk kimliği kendini göstermeğe başlamış, ne yazık ki bir taraftan Rusya, diğer taraftan İngiltere, Ermenileri destekleyerek Anadolu'dan başlattıkları Türk katliamlarını, Azerbaycan'da çok daha vahim bir şekilde uygulamaya koymuşlardır. Tüm bu gelişmeler karşısında, l. Dünya Savaşını kaybettiğini anlayan Osmanlı Devleti son bir çaba ile, elinde savaşlardan kalan sınırlı bir güçle, Kafkas İslam Ordusu adı altında bir orduyu doğuya, yani Azerbaycan'daki katliamların karşısını almak için harekete geçirmiştir. Bu ordu Azerbaycan'a intikal edinceye kadar, Rusların ve İngilizlerin silahlandırdığı Ermeniler, silahsız halktan yüz binlerle ifade edebileceğimiz sayıda insanımızı katletmişlerdir. Kafkas İslam Orduları, Azerbaycan'da Ermeni katliamlarının önünü kesmekle kalmamış, Ermenilerin düzenli ordularını dağıtmış, henüz çok güçlenmemiş olan kızıl orduyu da yenmiştir. Bakü petrollerini elinde tutan İngiliz kuvvetleri de geriye çekilmek zorunda bırakılmış ve Azerbaycan'ın bağımsızlığı teminat altına alınmıştır. 28 Mayıs 1918 tarihinde bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Türk ve İslam dünyasının ilk cumhuriyeti ünvanını almış, 23 aylık bağımsızlığında çok önemli bir yol almıştır. Çok yüksek seviyede aydınlara sahip olan Azerbaycan'da eğitim, sanat ve bilim kısa sürede uzun mesafeler kat etmiştir. 28 Nisan 1920 tarihi itibarı ile Kızıl ordu tarafından işgal edildiği zaman lider kadrolarını ve bir çok aydınını kaybetmekle birlikte yapabilecekleri çok fazla bir şey yoktu. Tam o sıralarda Anadolu'da Mustafa Kemal önderliğinde başlamış olan Milli Mücadeleye maddi ve manevi büyük katkıları olmuş, ruhen Anadolu Türklüğü ile adeta bütünleşmiştir. 70 yıllık sovyet esaretinde her fırsatta milli düşünceli aydın ve lider kimlikleri katletmiş olmasına rağmen, yine ağır bedeller ödeyerek bağımsızlığını almış olan Kuzey Azerbaycan'da bu gün milli kimlik bilinci çok yüksek seviyede mevcuttur. Türkiye Cumhuriyeti ile "Bir ananın iki oğlu" gibi geleceğe doğru yürümek arzusundadır. Azerbaycan'da büyük bir çoğunluk Mustafa Kemal Atatürk'ün, "NE MUTLU TÜRKÜM DİYENE !" sözü ile bütünleşmiştir.      

EMPERYALİZMİN HER YÜZYILDA BİR MAŞASI VARDIR!

Dünya tarihinde insanlığın var olması ile birlikte çatışma ve savaşlarda var olmuştur. İlk insandan, bu güne kadar güce dayalı çatışmalar her devirde sürüp gelmiştir. Bilimin insan yaşamına girmesi ile birlikte, onun dallarından biri olan siyaset bilimi de toplumların yönetilmesinde önemli roller oynamıştır. Bunun yanına sanayileşmenin de eklenmesi ile birlikte hammadde darlığı çeken gelişmiş ülkeler gelişmemiş olan ülkelerin ellerinde bulunan hammadde kaynaklarını kullanmanın yollarını araştırmış ve mevcut bölgede bulunan aykırılıkları kullanmaya başlamıştır. Bu aykırılıkların başında gelen de milli ve ya dini motiflerdir. Bazen gelişmemiş toplulukların milli kimliklerinden, bazen de dini inançlarından istifade etme yoluna gitmişlerdir. Bazen öyle bir hal almıştır ki din içerisinde mezhepsel ayrışımlara kadar indirilmiştir. Bizim coğrafyamızda da bunun tarihi süreç içinde sık sık yaşandığı görülmüş ve bölgenin gücü pozisyonunda olan Türk devletlerine sözü edilen emperyal güçler her fırsatta, kendi içinden birilerini kullanarak emellerine ulaşmışlardır. 17. ve 18. yüzyılda bu konuda Osmanlı varlığına karşı, en etkili çalışan İngilizler ve sonrasında Ruslar olmuştur. İngilizler öncelikli olarak milliyet ayrımları ile Osmanlının Araplarını ayrıştırma çalışmalarında bulunmuş ve bununla Arabistan’daki enerji kaynaklarını kendi lehine kullanma arzusunu gerçekleştirmiştir. Bu durum karşısında geç kalan Almanya da Osmanlı üzerinden bu kaynaklara ulaşmaya çalışmış ve 1. Dünya Savaşı da bu yüzden çıkmıştır. Tüm oyunlar ve çekişmeler Osmanlı ve dolayısı ile Türk yurdu üzerine yıkılmıştır. yine 18. Yüzyılda Rusların sıcak denizlere inme ve genişleme arzusu, bölgede Türklerle birlikte yaşamakta olan Ermenilere el atmıştır. Ermenileri de Osmanlıya karşı yüz yıl boyunca Ruslar kullanmış ve 19. Yüzyıl başlarında Ermeniler, pastadan pay kapmak isteyen tüm emperyal güçlerin maşası olmuştur. Nihayetinde Osmanlı coğrafyasında dağınık halde yaşamakta olan Ermenileri , Azerbaycan'ın batısına doğru göç ettiren ve yerleştiren, 20. Yüzyılın başında da onları silah bakımından destekleyen ve bir çok toplu katliamları yaptıran da yine aynı güçlerdir. O bölgede katledilen Türklerin sayısı bölgede yerleştirilen ve yaşamakta olan Ermeni sayısının iki katı kadardır. Savunmasız haldeki halk katliamlardan kurtulmak için bölgeyi terke zorlanmış, acımasız ve vahşiliklerden çoluk-çocuğunu kurtarma derdi ile Anadolu’nun içlerine doğru göç ettirilmiştir. Nihayetinde bir oldu bittiye getirilerek, binlerce yıllık Türk yurdunda bir Ermenistan devleti var edilmiştir. 20. Yüzyılda ise emperyal güçlerin bölge üzerinde yine oyunlarının bir parçası olan bu kez ne yazık ki Kürtler olmuştur. Kürtler üzerinden bölgenin değerlerini sömürme arzusunda olanlar Kürt kartını ortaya sürmüşlerdir. Ancak, başrol oyuncusu değişmiş İngiltere'nin yerini Amerika almıştır. O, Amerika ki 2. Dünya Savaşının galibi ve müttefiklerinin kurtarıcısı olmuş, dolayısı ile İngiliz siyasetini biraz daha geliştirerek 21. Yüzyıla uygunlaştırmıştır. Geçmişte yapılanlardan farklı olan denge politikası çerçevesinde pastayı pazarlık usulü ile paylaşmaya başlamışlar. Bu pazarlık masasının etrafında olanlar, başta Amerika olmakla birlikte, Rusya, İngiltere, Fransa, Çin ve gücü nispetinde diğerleri olmuştur. Günümüzde de bu oyun bizim üzerimizden devam etmektedir. Günümüzde masada var olan, paylaşılmakta olan, ekseriyeti Türklerin yaşamakta olduğu coğrafyadır. 21. Yüzyılın maşası ise ne yazık ki ağırlıklı olarak, tarih boyu kader birliği ettiğimiz Kürtlerdir.  

Münəvvər Kələntərlinin xatirəsinə…

Keçən əsrin əvvəlləri hər mənada çətin olduğu qədər də hər sahədə öz çətinliyini açıq şəkildə biruzə verib. Başqa sahələr bir yana, sənət dünyası məhz fədailər, həvəskarlar sayəsində yaranıb, inkişaf edib, nəticədə bu günə gəlib çıxıb. Xüsusilə kino aləmindən tanıdığımız, sevdiyimiz aktyorlar var ki, onların keçdiyi həyat yolu yaşadığımız dövrdə nümunə olaraq göstərilir…Səhnəmizin xanım aktrisası Münəvvər Kələntərli məhz belə sənətkarlardan biri  olub. Aktrisanın doğum tarixi il baxımdan məlum olsa da ay baxımından naməlum qaldığı üçün il ərzində onun yaradıcılığı haqqında söz demək imkanları genişdir…Kələntərlilər ailəsindən 17 yaşlı bir qızın Lənkərandan Bakıya gəlişi və səhnə fəaliyyətinə başlaması 1930-cu illər üçün ən cəsarətli addım hesab edilirdi. Ancaq 17 yaşlı Münəvvər üçün şanslı demək olardı, çünki o qardaşı Haşımla bərabər paytaxtda yeni bir həyata qədəm qoyacaqdı. Haşım Kələntərli milli vokal sənətimizin parlaq nümayəndələrindən biri olub. O, el mahnılarını və muğamları yüksək sənətkarlıqla oxuyub ifa edərdi. Xüsusilə  onun ifasında olan Segah muğamı o qədər yüksək qiymətləndirilib ki, musiqi ədəbiyyatında bu muğam “Haşım segahı” kimi dəyərləndirilir. Onun haqqında ayrıca bir yazıda geniş danışacaqıq. Bu yazını isə sırf Münəvvər Kələntərli yaradıcılığına həsr etdiyimiz üçün qeyd edək ki, Haşım Kələntərli bacısı Münəvvər Kələntərli ilə birgə ötən əsrin 30-cu illərində Azərbaycan radiosunun efirində səslənən bir çox konsert proqramında iştirak edib. Kələntərlilərin özlərinə məxsus maraqlı və geniş mahnı repertuarları vardı. Belə ki,  konsert proqramlarında xalq mahnıları, muğam, eyni zamanda  Lənkəranlılara aid el nəğmələrini xüsusi incəlik və məlahətli səslə ifa edərdilər.  Misal olaraq “Aman, nənə”, “Kəşmiri şal”, “Lolo” və s. mahnıları göstərmək olar. Aktrisa əvvəllər Opera Teatrında, sonralar isə arzusuna əsasən Musiqili Komediya Teatrında fəaliyyət göstərib. Belə ki, qardaşı ilə səhnəni paylaşan aktrisa həmin ərəfədə Opera Teatrına dəvət olunur. Sənətiylə diqqətdə dayanan Münəvvər Kələntərli çox keçmir ki, Musiqili Komediya Teatrına dəvət olunur. Müxtəlif xarakterli rollar iynayan aktrisa öz dövründə çalışdığı teatrın ən qabaqcıl aktrisası hesab olunub. Əslində hazırkı dövrdə də teatrlarımızın Münəvvər Kələntərli kimi xanım aktrisalara ehtiyacı çoxdu. Ancaq görünür hər dövrün öz hökmü olduğu üçün hazırkı dövrdə də cılızlaşma prosesi gedir ki, nəticədə də görmək istədiklərimizi səhnədə görə bilmirik. Mətləbdən uzaqlaşmayaq, aktrisa Musilqi Komediya teatrının səhnəsində “Hacı Kərimin Aya səyahəti”ndə Kəblə Fatma, “O olmasın, bu olsun”da Sənəm, “Gözün aydın”da Gövhər, “Qızılaxtaranlar”da Xədicə, “Ulduz”da Tamam və b. obrazları ustalıqla yaradaraq teatr tarixinin yaddaşına yazılmağı bacardı. Yeri gəlmişkən, “Hacı Kərimin Aya səyahəti”ndə aktrisa Nəsibə Zeynalovayla dublyor olublar. Münəvvər Kələntərli Lütfəli Abdullayevlə, Nəsibə Zeynalova isə Bəşir Səfəroğlu ilə səhnəni paylaşıb. Dövrün dörd güclü komediya ustasının bir araya gəldiyi tamaşanın səhnə həllini tapmaması heç mübahisə mövzusu belə ola bilməz. Səməd Kələntərlinin xatirələrindən“Kələntərlilər İranda adlı-sanlı, nüfuzlu nəsil sayılıblar. Bizim babalarımız oradan üç-dörd yüz il bundan qabaq köçüb-gəliblər. Eşitdiyimə görə, buna Lənkəran, Astara və Cəlilabadda bəxşiş kimi aldıqları torpaq sahələri səbəb olub. Mənim ulu babam o zaman Lənkəranda yurd salıb. Babam Səməd bəy Kələntərlinin mülkü Lənkəranın Böyükbazar adlanan məhəlləsindəydi. O, ticarətlə məşğul olar, alış-veriş üçün tez-tez İrana gedib-gələrmiş. Səməd bəyin uşaqlarının sayı çox olub. Ancaq onlardan altısı sağ qalıb – Haşım, Xanımbacı, Humra, Məmmədhüseyn, Cabbar və sonbeşik Münəvvər. Evin böyük övladının – Haşım əmimin yaş kağızına təvəllüd tarixi kimi 1899-cu il, kiçiyininkinə isə 1912-ci il yazılıb. Uşaqlarının əli çörəyə çatmamış, babam əcəlinə tuş gəlib. Səməd bəy iki-üç yaşlı qızı Minanın (Münəvvər bibimi lap uşaqlıqdan evdə belə çağırıblar. Sonralar biz uşaqlar da bu adətə sadiq qaldıq) körpə yaddaşında heç bir iz qoymadan tərk edib bu dünyanı”. Bu fikirlər Səməd Kələntərliyə aiddir. Bu yazının hazırlıq prosesində onun xatirələrini əldə etdim və sadəcə bir qismini yazıya daxil etməyi qərara aldım. “Bibim Münəvvər Kələntərli sadə, şən bir qadındı. Ancaq rollarının əksəriyyətində sadəlövhlükdən çox-çox uzaqdı. Olduqca ayıq, hər şeyin yerini bilən, son dərəcə ağıllı, tədbirliydi. Dostları çox olsa da, ürəyinin qapısı hər kəsin üzünə açıq deyildi. Ən yaxın rəfiqələri  Şövkət Ələkbərova, Gülxar Həsənova, Nəsibə Zeynalova,  Sara Qədimova, Rübabə Muradova, Nəcibə Məlikova idi. Tez-tez bir araya gəlirdilər, günlərini çox maraqlı keçirirdilər. Təsəsvvür edin ki sevinməyə həmişə səbəb tapırdılar, çox mehriban idilər. Birinin uğuru hamının bayramıydı”. O dövrün səmimiyyəti belə insanlara necə təsir edirmişsə, hamının bir-biriylə münasibəti çox səmimi olub. Bəlkə də dövrün “Hamı bir nəfər üçün, bir nəfər hamı üçün” şüarı da insanların bir-birinə olan səmimiyyətində böyük rol oynayıb. Ən önəmlisi isə insanlar sevdikləri peşəylə məşğul olduqları üçün və çalışdığı sahədə vətən, xalq üçün lazımlı olduğunu hiss etdiyi üçün xöşbəxt idi. Böyük Vətən müharibəsi illərində sənət adamlarının hər biri səngərlərə, hospitallara gedərək əsgərlərə dəstək verdiyi tarixdən də məlumdur. Münəvvər Kələntərli də müharibə dövründə öz vətənpərvərliyini əməlləri ilə sübut edib. “Bibim rəngarəng konsert proqramları,  səhnəciklərlə əsgərlərin qarşısında çıxışlar edir, onlara ümid verirdi, doğacaq sabahlara inandırırdı”. Öz dövrünün sevilən, sayılan sənətkarı Münəvvər Kələntərli hazırkı nəslin yaddaşında  sadəcəc kinoaktrisa kimi yadda qalıb. “Kino sənətində yolu isə Böyük Vətən müharibəsinin odlu-alovlu illərində çəkilməyə başlayan Üzeyir Hacıbəyovun “Arşın mal alan” filmindəki Xala roluyla başlayıb. Bu filmin çəkilməsi o zaman bütün Azərbaycan xalqı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. “Arşın mal alan”ın çəkilişlərinə ermənilərin Üzeyir bəyin bu şah əsərini mənimsəməyə cəhd etdikləri vaxtda, Stalinin icazəsiylə başlanır. Filmdə rol alan aktyorların əksəriyyəti əsərin müəllifinin seçimiydi. Xala obrazına təsdiq edilən aktrisa – Münəvvər Kələntərlinin cəmi 32 yaşı vardı”. Aktrisa  sadəcə öz işlərini həyata keçirməklə kifayətlənməz, eyni zamanda sənət dostlarının da fəaliyyətini mütəmadi olaraq izləyir, onların hər birinə dəstək verirdi. “1939-cu il idi… Filarmoniyada verilən konsert proqramına bibim də sənət dostları ilə qatılır. Ümumiyyətlə isə dövrün sənətkarlarının bəlkə hamısının bir araya gəldiyi konsert proqramlarından biri imiş. Münəvvər bibim, Cahan Talışinskaya, Sürəyya Qacar, Yavər Kələntərli və Həqiqət Rzayeva şair Əlağa Vahidə yaxınlaşıb, onu əhatəyə alırlar. Şairin də ən odlu-alovlu vaxtı işim. Sənətinin fədaisi olan xanımlar şairə ərkyana bir söz atırlar. Aralarında ən dilli-dilavər sayılan Yavər yenə qabağa düşür: – Ay Vahid, nə oldu, hər gördüyün qıza, gəlinə qəzəl qoşursan. Bəs bizi niyə yada salmırsan? Vahid fikirləşir, bunlar beş nəfərdir, indi mən nə deyim? Ancaq vəziyyətdən tez çıxır. Bədahətən deyir: Həqiqətinlə Cahan parlayır Sürəyyatək, Münəvvər ölkəmin hər bir zamanda Yavəriyəm… Aktrisanın yaradıcılığında müğənnilik, teatr aktrisası nə qədər çox rol oynayıbsa, kinoaktrisa olaraq fəaliyyət göstərməsi daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. O mənada da ki, Münəvvər Kələntərlinin Azərbaycan xalqı tərəfindən sevilməsində, ümumiyyətlə götürdükdə isə keçmiş SSRİ məkanında tanınmasında kino fəaliyyəti xüsusi yer tutur. Onun kino fəaliyyəti Böyük Vətən müharibəsinin ən qaynar çağında çəkilişləri başlayan «Arşın mal alan» filmindəki Cahan xala obrazı ilə başlayıb. O zaman aktrisa 32 yaşında olub. Yeri gəlmişkən, filmdəki aktyorların hər biri Üzeyir Hacıbəyovun seçimi ilə müəyyənləşib. “Arşın mal alan” filmi yaradıcı heyət üçün uğurlu oldu. 1946-cı ildə filmə Moskvada ictimai baxış keçirildi. Filmdəki ifası və əlbəttə ki, ilk obrazı ilə SSRİ məkanında tanınan aktrisa dövrün ən yüksək mükafatına-SSRİ Dövlət Mükafatına layiq görülüb. Bu filmdən sonra kinostidiyada çəkilən filmlərin əksəriyyətində maraqlı rollara imza atan aktrisa üçün sənət meydanında maraqlı bir dövrün başlanğıcı kimi yadda qalıb. Aktrisa 10-dan çox sayda bədii filmə, bəlkə də bir o qədər də qısametrajlı filmlərə, sənədli filmlərə çəkilib. “Arşın mal alan” (1945), “Bakının işıqları”(1950), “Bəxtiyar” (1955), “Görüş” (1955), “O olmasın, bu olsun” (1956), “Qızmar günəş altında” (1957), “Kölgələr sürünür” (1958), “Onun böyük ürəyi” (1958), “Əmək və qızılgül” (1962) və s. Əslində aktrisa ilə yaratdığı obrazlar arasında olan bənzərlik də heç bir zaman diqqətdən qaçmayıb. Bəlkə də rejissorlar bilərəkdən onu özünə bənzəyən obrazlara çəkiblər.  “Arşın mal alan” filmindəki xala obrazında olan mülayimlik, səmimiyyət, “Bəxtiyar”dakı Gülcahanda olan qohumluq bağlarını qabartmaq,  “Görüş”dəki Münəvvərə xas ötkəm xasiyyət, işini sevən, məsuliyyət , lazım gəldiyi zaman sərt, lazım gəldiyi zaman mülayimli nümayiş etdirməsi və s. kimi məqamlar aktrisanın təbiətinə xas olan amillər idi. Çəkildiyi filmlərdə maraqlı, yaddaqalan hadisələr çox olurdu, çünkü aktrisa əsasən komediya filmlərində çəkilirdi. Onun obraza özünəməxsusu tərzdə yanaşması və sadəcə bir dublla çəkildiyi filmlərdə olan o mıhşur səhnələri yaratması Münəvvər Kələntərlinin peşəkarlığından xəbər verirdi. Hətta aktrisanın sənət dostu Adil İsgəndərovun onun haqqında söylədiyi və artıq tarixə yazılan kəlimələr hazırda öz qiymətini saxlayır- “Münəvvər Kələntərlinin çəkildiyi filmlərdə yaradıcı heyət yorulmur, çünki aktrisa sadəcə bir dublla obraza öz möhürünü vurmağı bacarır”- Bu fikirlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, Münəvvər Kələntərli  peşəkarlığın zirvəsində olan aktrisalardan biri olub. Kino onun həyatının bir parçası olub, doğrudur zamanla film çəkilişlərində aldığı zədələrdən də qaçmaq mümkün deyildi, ancaq nə olur olsun hər zədə yeni yaranan bir sənət nümunəsindən xəbər verirdi. Yeri gəlmişkən, “O olmasın, bu olsun” filmindəki bir epizodu xatırlatmaq istərdim. Münəvvər Kələntərlinin qapının arasından baxdığı bir səhnə var, gəlin qaçdığı səhnə, orda qaöı qəflətən açıldığı üçün aktrisa yıxılmış və nəticədə də barmağı sınıb. Ümumiyyətlə kinoda belə hadisələr çox olur. 1953-cü ildə aktrisa “Vətən” kinoteatrına direktor müavini təyin olunur. O dövrün kinotetarlarının fəaliyyətindən məlumdur ki, çox qaynar iş sistemi olub. Məhz qaynar iş sisteminə görə Münəvvər Kələntərli sevimli teatrından ayrılmalı olur, ancaq film çəkilişlərinə olan bütün dəvətləri qəbul edirdi. Sanki aktrisa hiss edirmiş ki, onu gələcək nəslə kino tanıdacaq. 1959-cu ildə onun sənəti dövlət tərəfindən qiymətləndilir, əməkdar artist adına layiq görülür. Sağlam həyat tərzi keçirən aktrisa gümrahlığı, sağlam görünüşü, şux qaməti ilə hər zaman sənət yoldaşlarından seçilirdi. Ancaq gənclik illərində cərrahiyyə əməliyyatı keçirmiş və nəticədə həkimlər böyrəyinin birini götürməli olublar. Səməd Kələntərlinin dediyinə görə, bir böyrəyi olmasa da heç bir zaman xəstələnməzdi. Ancaq yaxşı deyiblər, sən saydığını say, gör fələk nə sayır. Moskvada kino çəkilişlərinə qatıldığı zaman özünü pis hiss etdiyi üçün xəstəxanaya gedir. Məlum olur ki, korbağırsağının əməliyyat olunması lazımdır. Moskvadan döndükdən sonra yenə də özünü yaxşı hiss edir, hətta Daşkəsəndən aldığı film çəkilişlərində iştirak etməyə hazırlaşırdı. Bu filmi həsrətlə gözləsə də çəkilişdən öncə əməliyyat olmağı qərara alır.  Əslində aktrisa bu addımı ilə uzasqörənlik nümayiş etdirib və ən önəmlisi onun üçün kino böyük məsuliyyət yükü idi. Film çəkilişindəki bütün prosesləri nəzərə  alaraq “öncə əməliyyat, sonra film” deyərək 1963-cü ilin fevralında öz ayağıyla, qohum-əqrəbanın əhatəsində deyə-gülə xəstəxanaya yollandı. “Münəvvər Kələntərli kimi sevilən aktyorun cərrahiyyə əməliyyatını xəstəxananın həkimi olan bir professor öz boynuna götürdü. O, aktrisanı yaxından tanıdığı üçün arxayın salmışdı: «Sən heç narahat olma, cərrahiyyə əməliyyatını özüm aparacağam». Qohum-əqrəbanın çoxu xəstəxanadaydı. Münəvvər Kələntərli heç elə bil cərrahiyyə otağına getmirdi. Danışır, hamıyla zarafatlaşırdı. Qohumlar dayanıb professorun çıxmasını gözləyirdilər. Nəhayət, o, qapıda göründü — Korbağırsaq boş şeydir. Mən böyrəyini yoxlamışam. Hər şey qaydasındadır”. Əməliyyatından sonra Münəvvər Kələntərli ikicə gün yaşayıb, huşsuz vəziyyətdə. Deyilənlərə görə, onu əməliyyat edən professor böyük səhvə yol verib, əməliyyat düzgün aparılmayıb. Korbağırsaq kəsiləndən sonra düzgün tikilməyib, eyni zamanda digər sağlam böyrək də zədələnib. …Münəvvər Kələntərli 5 fevral 1963-cü ildə 51 yaşında dünyasını dəyişib. 51 yaşını mənalı yaşayan aktrisa özünü xoşbəxt sənətkar hesab edib. Ona bu hissi yaşadan isə xalq sevgisi idi. İllər keçdi ancaq Münəvvər Kələntərli yaradıcılığına olan həvəs, sevgi tükənmədi, əksinə daha da artdı. Bu da o deməkdir ki, səhnəmizin görkəmli xanımı Münəvvər Kələntərli hələ sağlığında ölümsüzlüyü qazanmışdı.    

Afrika və Asiya aborigenlərinə qəfəsdə tamaşa etmək avropalı üçün əyləncə idi…

Avropa ağ insanının əyləncəsi üçün Belçikanın paytaxtı Brüsseldə təşkil edilən “insan parkı”(1958-ci il)  hər zamankı kimi yenə də insan axınının hədəfi olduğu günlərdən biri idi. Mənzərə heyvanların saxlanıldığı və daima kütləvi şəkildə ora gələn insan axınının maraqlı baxışları ilə rastlanan zooparklarla eyni idi. Bir fərq var ki, hər iki səhnənin birində canlı insanın varlığı nümayiş olunur, digərində isə heyvanların.  Bu insanların digərlərindən sadəcə bir fərqi var-qara dərili olması fərqi. XIX əsrdən etibarən fəaliyyət göstərməyə başlayan insan  parkları Avropada ağ insanların əyləncəsi üçün təşkil edilirdi. Daima insan haqqlarından danışaraq dünyaya özünü yüksək insani keyfiyyətlərə malik olaraq tanıdan Avropa ölkələri əslində insanlar arasında belə ayrıseçkilik qoyub, insanları ağ və qaradərili kateqoriyalara bölüb. Afrikadan xüsusi olaraq gətirilib qapalı yerlərdə saxlanılan və xüsusi olaraq təşkil edilən tədbirlərdə Avropanın ağ insanının qarşısına çıxarılan və hərtərəfi dəmir barmaqlıqlarla əhatə olunan bir dünyadan bu qəribə insanlara baxan qara dərilinin o an hansı hisslər keçirdiyini anlamamaq mümkün deyil. Təqdim olunan şəkillərdə heyvani münasibətlər üzərində qurulan bu mənzərə sadəcə mədəniyyətdən çox-çox uzaq avropalının hazırda dünyaya mədəniyyət dərsi verməsi bir qədər təəccüblü görünür. Bu mənzərə eramızdan əvvəl 74-cü ildə Spartak isimli qladiatorun başçılığı ilə baş verən Qullar üsyanını  da yada salır. Dəmir barmaqlıqlar arasında saxlanılan, sadəcə varlı təbəqənin əyləncəsi üçün istifadə olunan, əslində əşya kimi istifadə olunan qullar…Bildiyimiz kimi Qədim Romada varlı təbəqənin ən sevimli əyləncələrindən biri də qulların(əlbəttə ki, söhbət qladiator səviyyəsində olan qullardan gedir)döyüşünü izləmək olub. Qeyd edək qladiatorlar böyük  arenalarda vəhşi heyvanlarla, eyni zamanda öz aralarında ölüm-dirim döyüşünə çıxırdılar. Bunu heç də könüllü etmirdilər, əksinə bu döyüşlərə məcbur edilirdilər. Prinsip etibarilə müxtəlif əsrlərdə baş verən bu oxşar hadisələr-yəni heyvani münasibətə məcbur edilən qara dərililərlə qullar arasında elə də böyük bir fərq olmayıb. Sadəcə olaraq qullar döyüş gücünə malik olduqlarına görə qəfəslər içində saxlanılan qara dərililərdən seçilirdilər. Ancaq nə olur olsun hər iki tərəf cansız əşya kimi istifadə olunurdu.   18 milyon avropalının əyləncəsi və ya insanlığa insanlıqdan kənar münasibət…   Afrika və Asiya aborigenlərinə qəfəsdə tamaşa etmək avropalı üçün bir başqa əyləncə idi… 1889-cu il…Fransanın paytaxtı Parisdə “insan zooparkı” açılır və uzun illər məşhur əyləncə yerləri kimi fəaliyyət göstərir, hətta bir çox Avropa ölkələrində fəaliyyətlərini daha da genişləndirirlər. Araştırmalara əsasən belə məlum olur ki, 18 milyon avropalı bu məkanlara daima əyləncə üçün axın edib. Görəsən 18 milyonun içində heç olmasa bir nəfər olsa belə insanlığın bu qədər alçaldığına qarşı çlxmağa heç olmasa cəhd edibmi? Güman edirəm ki, bu suala yazı əsnasında cavab tapa biləcəyik. Xatırladaq ki, sadəcə Fransa deyil, eyni zamanda Belçika, Hollandiya, İspaniya, Macarıstan, Almaniya, İsveç, İtaliya və ABŞ-da da Afrikadan gətirilən qara dərililər qəfəslərdə saxlanılaraq əyləncə üçün istifadə olunublar. Bu proses 1870-ci illərdən 1960-cı illərə qədər  davam edib. Afrikadan gətirilən minlərlə qadın, kişi və uşaq adlarını çəkdiyimiz ölkələrə gəmilərlə daşınırdı. Hətta bu insanlar, kobud da çıxsa,  nadir heyvanlar kimi seçilərək qəfəsə salınırdı, əksər vaxtlarda isə heyvanlarla bir qəfəsə salınırdılar. Ən acınacaqlısı isə o idi ki, bu insanlar qəfəslərdə bir qarnı ac, bir qarnı tox yaşayırdılar.  Sərgi xarakteri daşıyan bu dəmir barmaqlıqların ətrafında yerləşdirilən lövhələrdə yazılırdı ki, “Xahiş edirik, yemək verməyin, daha əvvəl yeyiblər”. Bu da bir daha sübut edirdi ki, əyləncəyə gələnlərin əksəriyyəti necə ki, heyvanlara yemək gətirirmişlər, eləcə də rəngi dəyişik, onların təbirincə desək, bu əcayib insanlara da yemək verirmişlər. Yaxşı qidalanmayan bu insanların həyat tərzi o qədər acınacaqlı olub ki, nəticədə bəziləri bu münasibətə, bu dözülməz həyat şəraitinə və ən önəmlisi azadlıqdan məhrum olaraq yaşamağa dözmür, intihar edir, bəziləri isə elə əcəliylə dünyasını dəyişirdi. Sonrakı şəraitdə bu insanların necə dəfn olunmasından isə danışmağən mənası yoxdur. Çünki canlı insana heyvani münasibət olan yerdə, onun ölüsünə necə münasibət ola bilər, bu açıq şəkildə ortadadır. Qəribə burasındadır ki, ölənlər də əyləncə üçün nümayiş olunub. İnsanlığa insanlıqdan kənar münasibət… O dövrdə yaşayan və bu kimi hadisənin birbaşa iştirakçısı olan bir qrup alim baxın görün nə yazırdı: “Həftələrdir ki, bunların üzərində işləyirik. Bunların ağlı həddindən artıq azdır. Həddindən artıq təcavüzkar insanlardır və heç bir hissləri yoxdur. İnsana ən yaxın vəhşi nümunə də hesab oluna bilərlər”. Hətta alimlər Afrika insanını, onun həyat tərzini meymunlarla müqayisə etmişdi və əlbəttə ki, Avropa insanının bu “meymunlara” baxaraq əylənməsini təbii hal hesab etmişdi. Bu da öz dövrünün alimləri…   Avropanın ən dəhşətli sirri   İllərlə açıq aydın şəkildə insanlığı təhqir edən Avropanın bu münasibəti nə dərəcədə başqa ölkələrdən saxlanaılıb, onu demək çətin olsa da, sadəcə bir həqiqət var ki, bu dünyada  edilən hər hansı bir haqsızlıq cavabsız qalmadığı kimi, sirr olaraq da qala bilməz. Fransa daima dünya ölkələri sırasında mədəniyyətin beşiyi olaraq tanınıb. 1931-ci il…Paris. Eyfel qülləsinin yaxınlığında təqdim olunan insan sərgisini 34 milyon nəfər ziyarət edir. O ərəfələrdə Avropa iqtisadi böhran yaşayırdı və qüdrətli Sovetlər Birliyində qıtlıq hökm sürürdü. Deyəsən elə Avropanın irqçilik yüksəliş dövrünü yaşadığı dövr məhz həmin dövr olub.  Dəmir barmaqlıqların təqdimatında “Fransanın mədəniyyət missiyasını həyata keçirərkən nələrlə məşğul olduğunu kəşf edin” yazılırdı. Əslində yaxın keçmişdə Fransada baş verən bu hadisənin nə dərəcədə mədəniyyətə sığan bir nümunə olduğu illər sonra ortaya çıxacaqdı. Ola bilsin ki, Fransa üçün bu çarəsiz insanaları dəmir barmaqlıqlar arasında saxlamaq elə mədəniyyət demək idi. Çox təəsslər olsun ki, zamanla Fransa haqqında olan düşüncələrimiz məhv olmağa başladı. Bəlkə də ona görə ki, hazırda Fransanı daha yaxından tanıyırıq. Zənnimcə Qarabağ hadisəsi bizlərə bir ölkə olaraq imkan yaratdı ki, dünya ölkələrini yaxından tanıyaq.   Avropalıya görə, heyvanlardan heç bir fərqi olmayan insanlar   Avropalıya görə heyvanlardan heç bir fərqi olmayan Afrika insanının ağ dərili üçün əyləncə olması adi bir hal kimi qarşılanırdı. Onların meyminlarla olan oxşarlığı eybəcər şəkildə sübut etməyə çalışaraq qucaqlarında meymunlarla ağ dərilini əyləndirməyə məcbur edirdilər. Hətta müxtəlif formalarda şəkilləri çəkilirdi. Yazı prosesində təqdim olunan bu şəkillər əslində Avropa insanının əylənərək çəkdiyi şəkil olsa da illər sonra bir sübut rolunu oynayıb. Çünki məhz bu şəkilləri yayanlar Avropanı bununla məsuliyyətə cəlb etməyə səsləyir. Mənbələrdən belə məlum olur ki, insan sərgiləri bəzən saysız izləyicinin diqqətində dayanıb. Bu kimi sərgilərə digər ölkələri də cəlb etmək üçün dəvətnamələr, hətta pulsuz biletlər göndərilirmiş. Hər dəfə böyük maraqla qarşılanan sərgilər getdikcə daha da genişlənir və onlara görə daha əyləncəli hazırlanırmış. Belə deyilir ki, ilk insan sərgisi 1835-ci ildə məhşur şoumen, sirk sahibi Phineas Taylor Barnum tərəfindən açılıb. Və ilk addım uğurlu olduğu üçün az bir müddət sonra belə sərgilər davamlı xarakter alıb. 1870-ci ildə bu maraq dairəsi daha da genişləndi, 1874-cü ildə isə yeni-yeni parklar salındı ki, bunların da hər biri Afrika insanlarını nümayiş etdirirdi. Belə sərgilərə böyük maraq göstərənlərdən, hətta bilavasitə açılışna böyük maraq göstərənlərdən biri də Carl Hagenbeck adlı bir şəxsin adı xüsuilə çəkilir. Bu şəxs Almanyada bu kimi əyləncələr hazırlayıb. 1876-cı ildə məşğul olduğu bu əyləncəli işi daha da genişlətmək fikrinə düşən Carl Hagenbeck növbəti sərgilərdə dəyişikliklər etmək, əyləncəyə daha çox rəngarənglik  qətmaq üçün Afrikadan müxtəlif heyvanlar gətirtdirərək bu insanlarla eyni vaxtda əyləncəyə gələnlərə təqdim edib. Deyilənlərər görə, bu dəyişik sərgi o qədər maraqla qarşılanıb ki, nəticədə də az bir vaxtda Berlin, London, Paris kimi şəhərlərdə də nümayiş olunub. Həmin ərəfədə Fransanın ən qədim, qanuni şəkildə qorunan Le Jardin dAcclimatation parkı iqtisadi durumun aşağı olmasına görə tamamilə diqqətdən kənarda qalmışdı, demək olar ki, şəhər əhalisinin unutduğu, heç bir maraq kəsb etməyn məkanına çevrilmişdi. Bir sözlə, mövcud durumu aradan qaldırmaq üçün yeni bir əyləncə ortamına ehtiyac var idi. İnsan ve hayvan tacirliyiylə tanınmış Hagenbeck rəhbərliyi ilə  1877-ci ildə etnografik bir sərgi həyata keçirildi. Həmin sərgidə heyvanlarla qara dərilinin tamaşası hazırlanmışdı. Bu bir faicə idi, ancaq əyləncəyə gələnlər üçün komediyadan başqa bir şey deyildi. 34 fərqli xalqlardan ibarət insan qrupu dəmir barmaqlırlar arasından nümayiş olunurdu. Le Jardin dAcclimatationndaki bu sərgi, 1877-ci ildən 1931-ci ilə qədər fəaliyyət göstərib. 54 yıl qara dərili heyvan rolunu oynamağa məcbur edilib.   New York Times yazırdı… Dünya sərgisindən söhbət açılırsa, demək olar ki, bir sərgidə nümayiş olunan hər hansı bir nümunə artıq dünya sərgilərinin də diqqətindədir. 1889-cu ildə Parisdə açılan sərgi bu baxımdan bütün dünyanın diqqətində dayanıb. Həmin sərgidə Afrikanı insanı öz həyat tərzini əks etdirən bir nümunə ilə təqdim olunurdu. 28 milyon nəfərin iştirak etdiyi sərgi o qədər böyük maraq doğurub ki, sonrakı illərdə bu proses davam edib və hər dəfə bir rəngarənglik qatılıb. Qeyd etdiyimiz kimi bəhs olunan dövrün alimləri Afrika insanını heyvanlarla müqayisə edərək onların ağlı olduğuna şübhə ilə yanaşıb. O mənada ki, bu insanların heç biri yaşadığı həyata qarşı çıxmırdı, düşdüyü vəziyyətlə barışırdı. Ancaq bu alimlərin qondarma fikirlərindən başqa bir şey deyildi. Əksinə mövcud vəziyyətə qarşı çıxanlar olub. Sadəcə dəmir barmaqlıq arasında qalan deyil, tamaşçı qismin də baxanlar da bu kimi duruma etiraz səsini yüqksəldib ki, nəticədə də belə sərgilər bağlanılıb. Bir qədər əvvələ qayıdaq. 1900-cü ilin əvvəllərində Bronx insan parkında Ota Benga adlı bir qadın nümayiş olunurdu, hətta şəkillərdən birində onun qucaqladığı meymunla görürük. Ota Benga heyvanlarla bir qəfəsdə saxlanılıb, əksər vaxtlar meymunları qucağında saxlayaraq tamaşaçıların qarşısına çıxmağa vadar edilib. Daima böyük izdihamın diqqətini çəkən bu qadın meymunları qucağında saxlamaqdan başqa eyni zamanda səbət hörməklə də məşğul olub, hətta ox atmaqda məhşur olub.  Benganın durumu çox acınacaqlı olduğu üçün park işçilərinin də diqqətini çəkmiş nəticədə qarşıdurma yaranmışdı. İnsan parkında çalışan qara dərililər Benganın belə bir həyat tərzini layiq olmadığınl deyirdilər. New York Times yazırdı ki, çalışanların bəziləri bu qadının meymunlarla bir qəfəsdə saxlanmasını qəbul etmirdi. Həmin ərəfədə Londonda zəncirə vurulmuş insanların nümayişi böyük etiraza səbəb olub ki, nəticədə də həmin sərgi də bağlanılıb. Qeyd edək ki, tədricən başlayan bu etiraz getdikcə daha da alovlanmağa başlayır. Və nəhayət İkinci Dünya Müharibəsindən sonra insan parkı qavramı tədricən aradan qalxmağa başlayır. Ən maraqlısı isə odur ki, tarixə ən qəddar bir lider kimi adını yazan  Adolf Hitler insanlığa olan bu alçaldıcı münasibətə qarşı çıxanlardan biri olub. Ən son nümayiş olunan insan parkı 1958-ci ilə təsadüf edir, bu Belçiklada baş verib. İnsanlığa olan bu heyvani münasibət çox təəssfülər olsun ki, yaxın keşçmişdə Avropada baş vermiş kədərli hekayələrdən biridir. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Avropada insan haqqları inkişaf mərhələsinə qədəm qoydu və belə bir məqamda yaxın keçmişdə yaşanan bu utancverici hadisə xatırlanır. 2011-2012-ci illərdə Parisdəki  Quai Branly Müzesi tarafından açılan Exhibitions: L’invention du sauvage (Vəhşinin İcadı Sərgisi)də avropalının insanlıq arasında qoyduğu bu ayrıseçkilik sorğu sual edilib. Yəqin ki, bu sorğu-sual hələ  uzun illər davam edəcək.    

TARİHİ DEĞERLERİMİZİ GÜREŞTİRMEYİ BIRAKIN !

Değerli dostlar, yıllardır Azerbaycan Kültürüne aidiyet duyanlar arasında değerlerimizi güreştirmeyi adet edinenler vardır. Bir tarafta Azerbaycan'ın iç siyasetinde keskin duranlar, diğer tarafta değerlerimiz üzerinden rant peşinde olanlar, bir de çatışma arasında kalmış sessiz çoğunluk... Azerbaycan'ın bu kritik günlerinde hala milleti kutuplaştırmaya çalışanları gördükçe isyan etmemek mümkün değil. Bazı zavallılar bilmezler mi ki, yaltaklanmak ve yalakalık yapmak erdem değildir? Acaba bilmezler mi hakikatler bu gün inkar edilse de tarih sürecinde er-geç yerini bulacaktır. Benim anlayamadığım bir şey de var; halkın içinden sıradan ve cehaletin pençesinde olanlar hata yapabilirler. Hatta o zavallılar çıkarları için inandıkları doğruları da rahatlıkla inkar edebilirler. Çıkarları için söyledikleri yalanlara bir süre sonra kendileri inana bilirler. Onlara sözüm yok, adı üzerinde "CAHİL"dirler.Ancak; kabullenmediğim şey, adının başına alim veya akademik gibi taltif edici sıfatlar konulmuş! topluma rehber olarak görmemiz gerekenlerin cehaletini anlamak mümkün değil. Korkunç olan ise bu insanların, yanlışta ısrarcı olmaları ve bilineni inkâra gitmeleridir. Emin olduğum bir şey de o kişilerin tarihte asla isimleri olmayacak ya da olsa bile haklılıkları ile anılmayacaktır. "Kraldan beter kralcı olmak!" deyimi onlar için söylenmiş olmalıdır. Yaşına-başına hürmet ettiğimiz bazıları, bizim hürmetimizi suistimal ederek, yanlışlarında ısrar etmekle kalmayıp, bizlere suçlayıcı davranarak saygınlıklarını her geçen gün biraz daha yok etmektedir. Bizler inandığımız değerler silsilesinde yaşama arzusunda olanlar; hiç kimseye iltifat etmeğe, yaltaklanmaya gerek duymadan yaşam mücadelesinde olanlarız. Kimseden asılı olmadan yaşama arzusunda olanları karalamak, yıpratmak adına enerjisini harcayanlardan değiliz. Kimselerden korktuğumuzdan çekindiğimizden değil, bunun erdem olduğunu idrakimizden, millete olan sadakatimizdendir. Tüm bunları anlatmamın sebebi, geçtiğimiz günlerde bir programda yaşadığımız tatsız bir olayla ilgilidir. Azerbaycan'dan ve Türkiye'den değerli sivil toplum örgütlerinin ortaklaşa yaptığı bir projenin açılışında Azerbaycan ve Türkiye bağımsızlık Marşları okunacaktı. Her zaman izleyicilerin marşlarımıza eşlik etmesinde, Türk vatandaşları Azerbaycan Marşı'nın okunmasında, Azerbaycan vatandaşları da İstiklal Marşı'nın okunmasında zayıf kaldıkları için bir broşür yaptırmıştık. Beş yıldır programlarımızda bu broşürleri dağıtmaktayız. Bu güne kadar bu konuda bir çok insanımızın da taktirle karşıladığı bu olay, yine bir program öncesi broşürü dağıtmamıza, sözde bir akademisyen tarafından anlamsızca tepki gösterilmiştir. Neymiş efendim; Broşürümüzün kapağında İstanbul Azerbaycan Kültür Evinin sembolü olan köprünün bir ucunda Azerbaycan bayrağı, diğer ucunda Türk bayrağı asılıdır. Türk bayrağının arka planında kurucu Mustafa Kemal Atatürk'ün resmi, Azerbaycan bayrağının arka planında da kurucu Mehmet Emin Resulzade'nin resmi konulmuştur. Akademisyen dediğimiz bu zat, tepkiyle salonu terk etmiştir. Nedenini sorduğumda : Bu kapakta Mehmet Emin Resulzade'nin resminin konulmaması gerektiğini, O'nun yerine Haydar Aliyev'in resminin konulması gerektiğini söylemiştir. Bizlerin bunu yapmakla maksatlı hareket ettiğimizi, Azerbaycan siyasetine zarar verdiğimizi söyleme gafletinde bulunmuştur. Gaflet diyorum çünkü, profösör olmuş birisinin bunu bilmeyeceğini düşünemiyorum. (Gerçi bir sohbetimiz sırasında, "Sovyetler Birliği dağılmadan öncesinde biz, Türk olduğumuzu bilmiyorduk!" cümlesini de kendisinden duymuştum.) Rahmetli Haydar Aliyev'in defalarca Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nin kurucusunun Mehmet Emin Resulzade'dir dediğini hepimiz biliyoruz ve kayıtlarda da mevcuttur. Şu anda yattığı yerden başını kaldırsa ve böylesine samimiyetsiz ve de yaltakça söylemleri duysa, hareketleri görse, O kendine özgü yüzündeki acıyan gülüşü görürsünüz. Haydar Aliyev için Azerbaycan'ın siyasetinde, kalkınmasında, tarihi sürecinde inkâr edilmez yeri vardır. Nasıl ki Ebulfez Elçibey'in Azerbaycan Tarihi'nde inkâr edilemez yeri varsa, Mehmet Emin Resulzade'nin kuruculuğu ve yeri de inkâr edilemezdir. Sovyetler Birliği'nin dağılma sürecinin başlangıcı, Elçibey ile gerçekleşmiş, dengeli politika, ekonomik kalkınma, dünyayla bütünleşme Haydar Aliyev'le hayata geçirilmiştir. Azerbaycan Tarihinde çok önemli yer tutan bu liderlerin her biri ayrı değer ve öneme sahiptir. Birini diğerinin önüne koymak, birilerini yok saymak büyük haksızlık olacaktır. Ama tartışılmayacak bir gerçek var ki, Azerbaycan'ın kurucusu Mehmet Emin Resulzade'dir. yukarıda da iifade ettiğimiz gibi her birinin ayrı bir yeri ve sıfatı vardır. Allah her birini emekleri ve millete verdikleri hizmetleriyle değerlendirsin, mekanları cennet olsun. Nur içinde yatsınlar. Benim asıl üzüntüm, bu değerlerimizi kendi emellerine kalkan olarak kullan ve hainlik yapanlar karşısında toplumumuzun sessizliği ve üç maymunu oynamasıdır. Bu günden başlayarak, değerli devlet adamı Haydar Aliyev'i sevdiklerini iddia edenler gerçekleri olduğu gibi anlatarak, O'nun saygınlığına gölge düşürmesinler. Saygılarımla Hikmet ELP...